S4A11 Torenmuseum Valkenburg

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Vanaf Katwijk neem ik de bus naar Valkenburg. Ik stap uit bij de N206 en loop direct tegen een visualisatie van de Romeinse Limesweg. Na een kwartiertje wandelen loop ik door de hoofdpoort van het Castellum, die in de straat is gevisualiseerd. Het museum ligt bovenop het Castellum. Ik spreek met Gerrit Russchenberg van de Vereniging Oud Valkenburg.

De poort van de Castra (foto: ADC-Archol)

Drie jaar geleden was ik voor het eerst in Valkenburg. Ik had de verhalen gehoord over de spectaculaire vondst van het legioenskamp van Caligula en natuurlijk was ik bekend met het Castellum dat door Van Giffen is opgegraven. Ik sprak met Wouter Vos die op dit moment weer betrokken is bij opgravingen in Valkenburg. Ook nu worden er weer bijzondere vondsten gedaan. Mocht je de afleveringen van ‘De Limes leeft! met Wouter Vos hebben gemist, luister ze dan zeker terug.

Aflevering over Romeins Valkenburg met Wouter Vos / Aflevering over het legioenskamp in Valkenburg met Wouter Vos.

Torenmuseum Valkenburg

Dit keer ben ik in Valkenburg vanwege de gemmententoonstelling. In het museum zijn maar liefst zes gemmen te zien, waarvan de helft in een zegelring. Alle vondsten zijn gedaan in Valkenburg zelf. Het museum werkt samen met het Rijksmuseum van Oudheden en het Provinciaal Archeologisch Depot in Zuid-Holland. De gem die voor de serie-expositie is uitgekozen toont de god Silvanus met een snoeimes in zijn hand.

Vereniging Oud Valkenburg

De tentoonstelling is natuurlijk de aanleiding van mijn bezoek, maar ik ben vooral benieuwd naar de activiteiten van de vrijwilligers van de Vereniging Oud Valkenburg rondom het Romeinse verleden. Ik spreek met penningmeester Gerrit Russchenberg en het wordt me al snel duidelijk dat er plannen genoeg zijn. Gerrit vertelt met name vol enthousiasme over het belang om de jeugd aan te spreken. Zij zijn de toekomst. Er worden lesbrieven geschreven. Basisscholen en middelbare scholen bezoeken het museum voor de lokale geschiedenis of specifiek voor de Romeinse geschiedenis. Daarnaast wordt er een lesplan ontwikkeld om de volledige geschiedenis van Valkenburg beschikbaar te maken voor het onderwijs.

Buitenmuseum

In het Torenmuseum is de vaste collectie te zien, met veel ruimte voor de Romeinse geschiedenis. Het Romeinse verleden ligt echter nog letterlijk onder de grond. De vereniging heeft daarom de wens om een compleet buitenmuseum te ontwikkelen met ondersteuning van de Provincie Zuid-Holland. Stap voor stap worden er visualisaties gerealiseerd. Rond het museum zijn de contouren van het Castellum al zichtbaar gemaakt in de straat. Bij de ingang staan palen waarin replica’s van bijzondere vondsten zijn gegoten. Twee van deze palen moeten bij de visualisatie van de Limesweg komen. Daar zijn namelijk ook een aantal bijzondere dingen gevonden. Een daarvan is een beeld van Hercules dat in het Rijksmuseum van Oudheden staat. Op dezelfde plek is daarnaast een bronzen model van een wachttoren gepland.

Diorama’s

Natuurlijk is er de belangrijke vondst van de Castra, het legioenskamp dat een paar jaar geleden op de locatie van het vliegveld is gevonden. Er worden verschillende diorama’s gemaakt om zichtbaar te maken hoe het er heeft uitgezien in de Romeinse tijd. Beneden staat al een voorbeeld van de poort van de Castra.  Een ander diorama toont een grafritueel. Het is wetenschappelijk onderbouwd, het is samen met de deskundigen ontwikkeld. Het wordt een serie van vijf.  Tenslotte wil de vereniging graag bereiken dat in de nieuw te bouwen wijk het Romeinse verleden van de Castra zichtbaar wordt gemaakt.

Diorama van de poort van de Castra ontwikkeld door Kobalt.

Meer weten over de Romeinen?

10 mei 1940

Zonder oorlog geen Romeinen vertelt Gerrit me. Dat moet hij me toch even uitleggen. Het begin van de oorlog is voor de Valkenburgse bevolking rampzalig geweest. Bij Valkenburg wordt voor het uitbreken van de oorlog gewerkt aan een vliegveld. Dit wordt een doelwit voor de Duitsers. De Duitsers nemen Valkenburg in en vanaf dat moment wordt het dorp dagenlang onder vuur genomen door het Nederlandse leger. Er vallen daardoor veel burgerslachtoffers. Een groot deel van het dorpscentrum van Valkenburg wordt door oorlogshandelingen verwoest. Door deze gebeurtenissen komt een deel van de Valkenburgse dorpsheuvel tijdelijk vrij van bebouwing en toegankelijk voor systematisch oudheidkundig bodemonderzoek op grote schaal door de Groningse Van Giffen. Op 15 april 1941 wordt de eerste proefpunt aangelegd. Al vrijwel meteen vinden de archeologen resten van het Castellum. Ook in 1942 en 1943 doet Van Giffen archeologisch onderzoek naar het Castellum in Valkenburg

Meer over de Tweede Wereldoorlog in Valkenburg:

https://oudvalkenburgzh.nl/historie/aanleg-van-het-vliegveld-deel-1-uit-artikelenreeks-in-zicht-op-valkenburg/

https://oudvalkenburgzh.nl/historie/het-dorp-10-15-mei-1940-deel-2uit-artikelenreeks-in-zicht-op-valkenburg/

https://www.historischnieuwsblad.nl/valkenburg-in-mei-1940/

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A10 Katwijks Museum

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Vandaag reis ik met de trein en bus naar het uiterste westen van de Neder-Germaanse Limes. Eeuwen geleden was vanuit Katwijk het mythische fort de Brittenburg nog te zien. In het Katwijks Museum spreek ik met collectiebeheerder Greet van Duijn. Het speerpunt van het museum is de kunstenaarskolonie van een eeuw geleden. Wat betreft de Limes en de Romeinen, zijn ze in het museum het meest trots op hun versie van de Peutingerkaart.

Prent van de Brittenburg in het Katwijks Museum

Het is alweer vijf jaar geleden dat ik het Katwijks Museum bezocht. Het was mijn eerste seizoen van ‘De Limes leeft! en ik had hier meteen een geweldig onderwerp te pakken: De Brittenburg! In het museum was een tijdelijke tentoonstelling over dit mythische bouwwerk dat in zee is verdwenen en eeuwen geleden voor het laatst is gezien. Auteur Tom Buijtendorp nam me mee in deze cold case van de archeologie. Hij weet als geen ander een spannend verhaal te maken aan de hand van archeologische bewijzen. Luister hier de aflevering over de Brittenburg.

De eerste bewoners

Katwijks Museum

Het Katwijks Museum is een voormalige rederswoning van de familie Meerburg, een van de belangrijkste redersfamilies in Katwijk. Later is het ook een belangrijke familie van bestuurders geworden.  Er is nu nog steeds de jaarlijkse Meerburgprijs. Het gebouw is ontworpen door de regionaal bekende architect Jesse. In onder andere Rijnsburg, Valkenburg, Katwijk, Leiden en Oegstgeest zijn bouwwerken van hem te vinden, met een aantal karakteristieke kenmerken die ook in het museum herkenbaar zijn. Nadat de familie Meerburg het pand verlaat, wordt het een politiebureau. Op dat moment komt er een aanbouw bij. Uiteindelijk is het een museumgebouw geworden en zijn er nog eens twee aanbouwen bij gekomen. Het is dan ook een leuke wirwar van kamers en ruimtes om door te dwalen. Greet weet me uiteraard precies te vertellen welk deel bij de originele woning hoort en wat de typische kenmerken van Jesse zijn. Verschillende ruimtes in het museum geven een mooi tijdsbeeld. Sommige kamers zijn origineel, andere ruimtes en soms complete woninkjes zijn in zijn geheel ingebouwd in het museum. Het doet bijna denken aan het Openluchtmuseum.

Greet is duidelijk trots op de collectie van het museum. Vol enthousiasme toont ze me de tentoonstellingen en wijst me op de topstukken van het museum. Er zitten prachtige schilderijen bij van de kunstenaarskolonie, die een mooi beeld schetsen van Katwijk aan Zee. Er zijn werken van beroemde schilders als Toorop en Van Goyen. Op veel van de schilderijen pronkt de Andreaskerk, het icoon van Katwijk. Het is dat ik nog naar Valkenburg moet, want in dit museum kun je uren ronddwalen.

Schilderij van E.F. Neumann

Katwijk in vogelvlucht

Tijdens het interview zitten we op de zolder van het museum, op de afdeling Katwijk in vogelvlucht. Hier wordt de belangrijkste geschiedenis van Katwijk getoond. Het begint bij de Romeinen en eindigt in het heden bij de parkeergarage in de boulevard die tegelijkertijd zeewering is. Veel onderwerpen horen bij het leven aan de kust. Het gaat over kustbescherming, zoutziederij, uitwaterende sluizen en badcultuur.

tijdelijke tentoonstelling

De tijdelijke tentoonstelling gaat over 200 jaar KNRM. Op 13 locaties in heel Nederland is een tentoonstelling georganiseerd. Deze tentoonstelling gaat over het Redstation Katwijk, het oudste station van de kust. Dit wordt gecombineerd met romantische schilderijen van strandingen, stormen en reddingen. Deze tentoonstelling staat tot eind augustus.

Een portrettenserie van de hedendaagse vrijwilligers van het KNRM.

De volgende tijdelijke tentoonstelling zal gaan over textiel. Er wordt samengewerkt met een eigentijdse beeldhouwer in textiel, Anneliet van Beelen, in combinatie met de klederdracht collectie. Er wordt een wedstrijd georganiseerd voor textielkunstenaars over rouwsieraden. De inzendingen worden eveneens getoond. Deze tentoonstelling is te zien van september tot en met december 2024.   

Meer weten?

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A12 Achter de schermen bij de Gemmententoonstelling

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Als afsluiting van deze bijzondere serie spreek ik met de bedenkers en makers van de tentoonstelling Tom Hazenberg en Patricia Pol. Deze tentoonstelling is het startpunt van een groter project om de tentoonstelling verder langs de Limes te brengen en onderzoek te doen naar de betekenis van gemmen langs de Limes.

Gemmen in de serie expositie

Zegelring Mars, Huygens Museum

Waar komen de gemmen vandaan? De kern van het project is dat gemmen meer zijn dan alleen een mooi object. Het gaat om de context waarin ze zijn ontdekt en welk verhaal dat vertelt.  Daarom was het uitgangspunt dat elke unit zijn eigen gem presenteert. Op sommige locaties lukt dat heel goed. Forum Hadriani in Voorburg heeft een mooie collectie en een bijzondere geschiedenis. Er is een grote opgraving geweest van de haven. Daar is een hele mooie Mars gevonden. Forum Hadriani was natuurlijk de hoofdstad van de Cananefaten en een grote havenplaats. Het zou mooi zijn als bij toekomstig onderzoek blijkt dat het een wat ander karakter heeft dan een civiel gebied of een militair gebied.

In Valkenburg zijn zo’n twintig gemmen gevonden. Daarvan hangen er zes in het Torenmuseum, een deel in ringen gevat. Een is er daarvan uitgelicht als focusgem, namelijk Silvanus met snoeimes. In Leiden Roomburg bij Castellum Matilo zijn een stuk of twaalf gemmen gevonden in het Kanaal van Corbulo.

Zegelring offerende vrouw Pleisterplaats Albaniana

In het centrum van Alphen aan den Rijn zijn ook een aantal gemmen gevonden. Het mooie daar is dat de focusgem uit een zone net buiten het castellum komt, waar ook de Venus van Alphen is ontdekt. Op de gem staat bovendien een offerende vrouw. De vraag is dan ook of er iets meer aan de hand is geweest op deze locatie, zoals een tempeltje.

In Zwammerdam zijn drie gemmen ontdekt bij de opgraving van Haalebos. Deze waren niet beschikbaar voor de expositie. Het leuke is dat er nu een gem is geleend van een detectoramateur. Dankzij het project heeft bovendien iemand zich gemeld die op het terrein van Ipse de Bruggen een gem heeft gevonden. Die was nog niet bekend en is nu aan de collectie toegevoegd.

Zegelring zittend persoon Historisch Museum Hazerswoude

In Hazerswoude zijn twee gemmen ontdekt tijdens de opgraving van Vestigia. Een detectorzoeker heeft een gem gevonden in Hazerswoude en die is bij de opening van de tentoonstelling gepresenteerd.

Bodegraven en Leiderdorp zijn voorzien door gemmen van andere locaties. Ook in Katwijk is er helaas geen gem bekend. Hier ligt een gem uit het nabijgelegen Valkenburg.

In Nigrum Pullum, Hortus Populus en Groene Harthuys Bodegraven, zijn gemmen te zien uit de grote collectie gemmen die in de geluidswal van de N11 zijn ontdekt. Deze komen feitelijk uit de oeverzone van de Rijn bij Alphen aan den Rijn. In 20023/2004 is het zand daar gestort. Op deze plek zijn honderden Romeinse vondsten gedaan, die door detectorzoekers zijn gered. Zij hebben zelf voor een publicatie van de vondsten gezorgd en hebben bij dit project ook hun bijdrage verleend. Zij hebben hun gemmen uitgeleend voor de expositie.

Gemmen langs de Limes

Deze serie-expositie is zoals gezegd het startpunt van een groter project. Allereerst is het de bedoeling dat de expositie wordt herhaald in de provincie Utrecht en Gelderland en misschien zelfs in het Duitse gedeelte van de Neder-Germaanse Limes. Bij de expositie hoort een oproep aan detectorzoekers en amateurarcheologen om hun gemmen aan te melden voor de database, als het kan met de vindplaats. In Zuid-Holland is er een viertal nieuwe gemmen aangemeld. Een aantal van deze gemmen zijn zelfs te zien in de huidige expositie. De database is bedoeld als basis voor verder onderzoek naar de betekenis van de gemmen.

Onderzoek gemmen

In Zuid-Holland zijn er zo’n tachtig gemmen bekend in de context van de Limes en het Kanaal van Corbulo. Bij een aantal opgravingen zijn de gemmen gepubliceerd, zoals bijvoorbeeld bij Valkenburg Marktveld. Er is echter nog weinig betekenis aan gegeven. Het is de bedoeling dat archeologen samen met classici naar de database gaan kijken om te kijken welke nieuwe verhalen de database onthult. Dit als toevoeging op het verhaal van de Romeinen langs de Limes. Bij een groot deel van de gemmen in Zuid-Holland is de context bekend en kunnen ze redelijk worden gedateerd. Door te kijken naar materiaal is het wellicht mogelijk om herkomstgebieden of handel in beeld te brengen. Er zijn een heleboel vragen te bedenken bij het onderzoek naar gemmen. Wie maken de gemmen en gebeurt het in opdracht of kiest men uit een vast aanbod? Nemen soldaten ze mee ergens vandaan of kunnen ze de gemmen lokaal op de markt kopen? Zeker in combinatie met de inhoudelijke verhalen en de betekenis van de gemmen en ringen, is de hoop om de handel, transport en aan de andere kant het geestelijk leven van de bewoners langs de Limes in beeld te brengen.

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A7 Leiderdorps Museum

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Ten noorden van de Rijn, tegenover Castellum Matilo ligt tegenwoordig Leiderdorp. Verschillende Romeinse vondsten tonen aan dat de Romeinen ook hier aanwezig waren. Ik spreek met Bob Reidsma van het Leiderdorps Museum.

We spreken af op het kantoor van het Leiderdorps Museum. Het kantoor en het depot zijn op een andere locatie dan het museum. Op dit moment heeft het museum twee schoollokalen tot de beschikking. Het museum is al vaak verhuisd. Dit is de vijfde locatie in 34 jaar. Na een kijkje in het depot rijden we naar het museum.

Tijdelijke tentoonstellingen

Naast de vaste tentoonstelling over de geschiedenis van Leiderdorp is een gedeelte van het museum ingericht voor tijdelijke tentoonstellingen. Op dit moment is er een tentoonstelling over de winkeltjes in het oude Leiderdorp van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Het is een onderwerp dat veel oudere bewoners trekt en veel verhalen oplevert.

Het museum staat open voor nieuwe invalshoeken. Hiervoor is een tentoonstelling opgezet met een Leiderdorpse keramiste. De keramiste had een podium om haar werk te tonen. Voor het museum betekende het een heel ander onderwerp met een hele andere doelgroep die nu ook het museum hebben gezien. De vrijwilligers doen hun best een zo breed mogelijke doelgroep aan te spreken. De basisscholen zijn na de Coronatijd helaas niet teruggekeerd en het blijkt heel lastig om daar verandering in te brengen.  De doelgroepen daartussen ziet het museum bijna niet. Via de website en Social Media probeert het museum ook hen te interesseren voor de toch hele rijke geschiedenis van Leiderdorp.

De verborgen schat onder het gemeentehuis

Ondanks dat we ons hier boven de Romeinse grens bevinden, zijn er een aantal bijzondere vondsten gedaan die erop lijken te wijzen dat de Romeinen hier soms langer verbleven. Zo is er bij het archeologisch onderzoek voorafgaan aan de bouw van het gemeentehuis een bronzen schaaltje gevonden. Bronzen vaatwerk is bij de Romeinen een luxeproduct en niet iets wat je per ongeluk verliest. Wie was de eigenaar en waarom is het schaaltje in de grond terecht gekomen? Het museum toont dit bijzondere schaaltje, als bruikleen van het Archeologisch Depot Zuid-Holland waarmee het museum een goede samenwerking heeft.

Artikel Leiderdorps Dagblad

Gemmen

In het Leiderdorps Museum zijn twee gemmen te zien, die elders op locatie niet kunnen worden getoond. Het gaat om een paarse gem met twee paarden die drinken uit een trog. De informatie over deze gem is bij Mooi Matilo te zien. De rode gem met een gevleugelde Victoria ben ik eerder tegengekomen bij de Hortus Populus. Het Leiderdorps Museum heeft een hele mooie manier gevonden om de gemmen goed te kunnen bekijken, namelijk door middel van twee vergrootglazen met verlichting.

Toekomst

Bob deelt zijn plannen voor de toekomst. Hij wil de Romeinse vitrine uitbreiden. Tot voor kort waren hier slechts wat scherven te zien, afbeeldingen en kaartjes. Er moeten meer voorwerpen in de vitrine komen. Romeins materiaal is er genoeg. Bij de opgraving in 2003 uit de Merovingische en Karolingische tijd zijn heel veel Romeinse dakpannen en bakstenen gevonden die van Castellum Matilo komen. Die stenen werden gebruikt om de oevers van de Leitha te versterken en grappig genoeg niet voor de bouw van woningen. De woningen werden van hout en riet gemaakt, afgesmeerd met klei wat in voldoende mate aanwezig was. De daken waren van riet en dat kwam uit het hoogveen.

De Limes houdt niet op bij de Rijn of de grens. De Romeinen hadden contacten met de overkant en misschien verbleven ze op sommige plekken. Het is mooi dat het Leiderdorps Museum, dat ook aan de overkant ligt, deze verbinding laat zien met de Limes.

Meer weten?

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland

S4A5 Ipse de Bruggen en Hortus Populus

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Dit keer bezoek ik twee maatschappelijk betrokken organisaties. Allereerst Ipse de Bruggen in Zwammerdam, een zorginstelling op de locatie van castellum Nigrum Pullum en de beroemde Zwammerdamschepen. Hier spreek ik met Leen van Zwieten. Vervolgens bezoek ik de Hortus Populus in Bodegraven, een Romeinse pluk- en oogsttuin waar een Romeinse barak is gebouwd door architect Gert Jacob de Graaf samen met andere vrijwilligers.

Ipse de bruggen

Vijf jaar geleden bezocht ik voor het eerst de vindplek van de beroemde Zwammerdamschepen en castellum Nigrum Pullum. Ik werd toen rondgeleid door de enthousiaste vrijwilliger John de Vries die ik deze zomerserie nog zal spreken in Bodegraven. Ik bekeek toen het terrein waar het castellum onder de grond ligt en hoorde meer over de permanente Limestentoonstelling in Grandcafé De Haven. Lees de blog hier.

Dit keer kom ik vanwege de gemmententoonstelling, maar ook om meer te weten te komen over de zorginstelling Ipse de Bruggen en wat zij doen met deze bijzondere Romeinse locatie waarop ze wonen. Ik heb afgesproken met Leen van Zwieten, zelfbenoemd programmamaker voor de Limes. Ik val meteen met mijn neus in de boter, want er is nog een kleine opgraving bezig op het terrein. We spreken kort met archeoloog Wouter Groenendijk over de gevonden grachten en mogen een paar leuke vondsten bekijken.

Overal waar we komen wordt Leen enthousiast begroet en maken we een praatje. Er worden over en weer grappen gemaakt en er wordt een beetje geplaagd. De liefde en zorg voor de bewoners spat ervan af bij Leen. Ook als hij vertelt over Ipse de Bruggen en hoe hij projecten rondom de Romeinse Limes organiseert in samenwerking met de clienten, begint hij vanzelf te stralen. Het is een prachtig voorbeeld hoe de Romeinse tijd opnieuw betekenis kan krijgen in de huidige tijd. Na de zomerspecial komt er nog een uitgebreide podcast over Ipse de Bruggen met Leen van Zwieten. Houd de socials in de gaten.

Meer weten

hortus populus

Na een lekkere en heel betaalbare lunch bij Grandcafé De Haven waar de Limestentoonstelling over Nigrum Pullum en de Gemmententoonstelling is te zien, ga ik op weg naar Bodegraven. Gelegen aan een nieuwbouwwijk die nog vol in ontwikkeling is, ontmoet ik architect Gert Jacob de Graaf. Op de Hortus Populus, een Romeinse pluk- en oogsttuin heeft hij de afgelopen jaren samen met andere vrijwilligers een Romeinse Soldatenbarak, de Cohortus, gebouwd. Er is een contubernium voor acht soldaten nagebouwd die bestaat uit een slaapvertrek of papilio met daaraan vast de arma of wapenkamer. Zeker als re-enactors aanwezig zijn, kunnen bezoekers daar beleven hoe het voor de hulptroepen was om te leven in het fort. Het overige deel ter grootte van nog drie contubernia is ingericht als workshopruimte en plek voor de vrijwilligers van de Hortus.


De archeologiedagen zijn net achter de rug en er zijn een aantal leuke workshops geweest, zoals een Romeinse kookworkshop.

Gert Jacob en de vrijwilligers van de Hortus vinden de betrokkenheid bij de buurt heel belangrijk. Tijdens de archeologiedagen zijn daarom Romeinse soldaten door de nieuwbouwwijk getrokken om bewoners naar de Hortus Populus te lokken voor leuke activiteiten. De Hortus Populus heeft als doel om ervoor te zorgen dat de buurtbewoners lokaal hun groenten kopen, in plaats van bij de supermarkt waar het vaak een hele reis heeft afgelegd. Mensen kunnen een abonnement nemen en wekelijks hun portie groente en fruit halen, of een bos bloemen snijden.

De Hortus Populus is geen museum. Daarom is het niet mogelijk om een echte gem tentoon te stellen. De tentoonstelling bestaat dan ook uit twee borden met foto’s en uitleg. Gert Jacob heeft zelf het tweede bord erbij gemaakt. In de barak zijn wel een aantal echte Romeinse vondsten te zien die zijn gevonden in Bodegraven. En in tegenstelling tot in een museum, mag je deze wel gewoon vasthouden en bekijken. Dichter bij de Romeinen kun je niet komen! Na de zomerspecial komt er nog een uitgebreide podcast over de Hortus Populus met Gert Jacob de Graaf. Houd de socials in de gaten.

Meer weten:

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A4 Historisch Museum Hazerswoude

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. In seizoen drie wijdde ik een aflevering aan de bijzondere vondsten in Hazerswoude. Leon van der Werf, voorzitter van Historisch Museum Hazerswoude, wil dit verhaal in de toekomst graag vertellen.

Deze ochtend bezoek ik voor de eerste keer Hazerswoude-Dorp. Ik kom bij een mooi zeventiende-eeuws pand waar het Historisch Museum Hazerswoude is gevestigd. De deur staat uitnodigend open en binnen word ik verwelkomd door een aantal vrijwilligers. Net na mij komt ook voorzitter Leon van der Werf binnen. Hij leidt me rond in het museum. Het is leuk om te zien hoe enthousiast en betrokken de vrijwilligers zijn bij de geschiedenis van hun dorp. Leon vertelt dat ze eigenaar zijn van het pand en met zo’n 35 vrijwilligers het museum runnen zonder enige vorm van subsidie. Op de zolder van het museum is het archief van het museum en wordt er allerlei onderzoek gedaan naar de geschiedenis van het dorp.

oral history

De vrijwilligers van het museum vinden het belangrijk om een nauwe band met de dorpsbewoners te hebben. In de derde zaal is elk halfjaar een wisseltentoonstelling. Op dit moment wordt het verhaal van de lokale brandweer verteld. In de tweede zaal is een scherm, waar vrijwilligers me een aantal voorbeelden laten zien van hun Oral History project. Vier keer per jaar nemen ze het verhaal op van een markante dorpsbewoner. Ik ben onder de indruk van de kwaliteit van de films.

de romeinen

Ook krijg ik een film te zien die recent is ontwikkeld door TGV teksten & presentaties over de bijzondere vondsten van de afgelopen jaren bij de nieuwbouwwijk Westvaartpark in Hazerswoude. Het is de grote wens van Leon en de vrijwilligers dat na het archeologische onderzoek een deel van de vondsten naar het museum komt. De tweede zaal met een tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog wordt dan de nieuwe Romeinenzaal. Hier is een subsidie voor aangevraagd.

Voor nu is er een pas ingerichte vitrine met Romeinse vondsten. De gem waarvoor ik kom, maar ook een aantal metaalvondsten zoals een fibula, zijn een bruikleen van detectorzoeker Serge Meijers. Deze dorpsbewoner heeft ervoor gezorgd dat de archeologen nader onderzoek zijn gaan doen op de nieuwbouwlocatie. Hij deed zijn vondsten namelijk bij Westvaartpark. Op deze locatie werd eigenlijk niets bijzonders verwacht en achteraf gezien blijkt er juist heel veel bijzonders aan de hand te zijn op deze plek. Het onderzoek is nog gaande, maar als je meer wilt weten, luister dan naar mijn aflevering met Wilfried Hessing over de bijzondere vondsten in Hazerswoude.

samenwerking zuid-holland

Nu ik een aantal locaties heb bezocht, valt het me op wat een mooie samenwerkingen er op dit moment tot stand komen langs de Limes in Zuid-Holland. De gemmententoonstelling waarvoor ik op pad ben, is natuurlijk een mooi voorbeeld om de locaties met elkaar te verbinden. Daarnaast krijgt elke locatie in Zuid-Holland een houten paal van de Limesweg die in Valkenburg is gevonden. Vooral voor vrijwilligersorganisaties is dit een mooie kans om een bijzonder verhaal te vertellen. De paal wordt met vitrine en informatie geleverd door Hazenberg Archeologie. Met een qr-code kunnen bezoekers een film bekijken. En de grotere musea integreren het op eigen wijze in hun opstelling.

romeinse helm

Tenslotte laat Leon me een replica van een Romeinse helm zien. De originele helm is te bewonderen in het Rijksmuseum van Oudheden en is niet hier gevonden, maar in Matilo. De vinder Maurits Knegt heeft de replica gemaakt en heeft deze beschikbaar gesteld voor het museum. Bezoekers mogen de helm opzetten en zo wordt de geschiedenis een stuk levendiger. Het was tijdens de Archeologiedagen een succes en ook tijdens de Open Monumentendagen in september zal de helm weer worden ingezet.

De originele helm in het Rijksmuseum van Oudheden, collectie RMO.

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A3 Huygens Museum

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Om de Rijn met de Maas te verbinden, hebben de Romeinen het kanaal van Corbulo gegraven vanaf Castellum Matilo bij Leiden tot aan het huidige Naaldwijk. Ongeveer halverwege het kanaal, bij het huidige Voorburg, bouwen de Romeinen een hoofdstad voor de Cananefaten: Forum Hadriani. In het Huygens Museum, locatie Notarishuis, is een gloednieuwe tentoonstelling over deze stad ingericht door directeur Tim Zeedijk. Een mooi moment om met hem te spreken.

Huygens Museum: Locatie Notarishuis

Het Huygens Museum bestaat uit twee locaties. De locatie waar ik vandaag ben is bij velen misschien beter bekend als Museum Swaensteyn. Tegenwoordig is dit het Huygens Museum locatie Notarishuis.
Binnen het museum is een tentoonstellingsvleugel gebouwd waar de tentoonstelling over Forum Hadriani is te zien. Het museum toont de geschiedenis van de gemeente Leidschendam-Voorburg van de Romeinen tot de twintigste eeuw. Een wens van Tim is om het in de toekomst door te trekken naar de eenentwintigste eeuw.

Op dit moment is de tijdelijke tentoonstelling ‘Aan tafel met prinses Marianne’ te zien. Deze prinses en dochter van koning Willem I, zette haar overspelige Pruisische prins aan de kant en ging er vandoor met de koetsier. Ze had een buitenplaats in Voorburg. De Prinses Mariannelaan en het Marianneviaduct herinneren aan deze beroemde bewoonster van Voorburg.

In de hal is er aandacht voor twee twintigste eeuwse beeldhouwers, namelijk Albert Termote en Marian Gobius. Marian had haar eigen kunstklas in Voorburg. In die tijd was nog het motto op school: ‘ Jongens kleien, meisjes breien’ . Marian Gobius vond dat onzin en zij had daarom een gemengde kunstklas.

Huygens museum: locatie hofwijck

Huygens Museum locatie Hofwijck is de buitenplaats die Constantijn Huygens liet bouwen. Hij was dichter en secretaris van twee prinsen van Oranje. Een van zijn zoons is de wetenschapper Christiaan Huygens. De tuin van deze twee heren is ook te bezichtigen. Het is een van de oudste zeventiende-eeuwse tuinen die helemaal is gereconstrueerd.

De nieuwe Romeinenzaal

De oude Romeinenzaal was boven in het museum en slechts een kwart van de oppervlakte die de tentoonstelling nu heeft. Het was een uitdaging om met een groep kinderen op zaal aan de slag te gaan. Nu is er een speciaal kindergedeelte waar de klas kan gaan zitten. De rondleider kan het verhaal vertellen met behulp van replica’s, zodat de kinderen actief aan de slag kunnen gaan. Ze kunnen kleding en helmen passen. Vervolgens kunnen ze in het andere gedeelte de echte vondsten bekijken.

Er zijn drie introductieteksten. Veel mensen weten niet wat de Romeinse Limes is, dus dit wordt eerst uitgelegd. Vervolgens wordt er ingezoomd op Forum Hadriani, een Romeinse stad met haven. De stad is op deze plek ontstaan, vanwege het Kanaal van Corbulo, dat is het derde onderwerp van de tentoonstelling. Verder zijn er veel gebruiksvoorwerpen van de bewoners te zien, van Cananefaats aardewerk tot het typische Romeinse terra sigillata.

Waterput

Een echt topstuk is een waterput die bestaat uit twee verwrongen houten wagenwielen van een Romeinse transportwagen. In de Romeinse tijd zijn ze versleten en vervolgens hergebruikt om een waterput te stutten. Er is een beschoeiing rond geslagen. De put heeft altijd onder water gestaan en is daardoor heel goed bewaard gebleven. In 2005 is deze teruggevonden.

Gera

Een bijzonder object is het gipsen afgietsel van een skelet dat in de stad is gevonden. Er is een gezichtsreconstructie gemaakt en ze heeft de naam Gera gekregen. Het skelet is door de bekende professor Reuvens gevonden. Hij was de eerste hoogleraar archeologie ter wereld. Reuvens concludeerde dat het mogelijk een Cananefaatse vrouw is geweest, omdat Romeinen hun doden nooit binnen de stadsmuren zouden begraven. Op de visualisatie van Forum Hadriani, gemaakt door Bob Brobbel, zijn de Romeinse graven langs de wegen die de stad uitlopen te zien. Deze zijn echter nog niet teruggevonden. Het gaat dus om een interpretatie. Het echte skelet is helaas verloren gegaan. DNA-onderzoek om de achtergrond van de jonge vrouw te achterhalen zal dus helaas niet gaan. In de vroege twintigste eeuw is er echter een afgietsel gemaakt voor het Musee d’Histoire Naturelle in Parijs. Begin eenentwintigste eeuw heeft dit museum gevraagd om een kopie van de kopie te maken. Deze is nu in het museum te zien.

Wil je meer weten over Forum Hadriani? Luister dan de aflevering met Tom Buijtendorp.

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A2 Museumpark Archeon

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. In Museumpark Archeon spreek ik met Ratna Drost. Ze vertelt op welke manieren je de Romeinse tijd kunt beleven in het park en museum, wat haar lievelingsplekje in het park is, haar favoriete voorwerpen in het museum en natuurlijk over de gem.

Reconstructie Limesweg en Mijlpaal uit Wateringse Veld.
Grappig detail: In Museumpark Archeon is Albaniana, het Romeinse Castellum in Alphen ad Rijn toegevoegd.

een stukje limesweg

Tussen de tempel en het badhuis is een stukje Limesweg gereconstrueerd. Vanwege de toegankelijkheid van het park is ervoor gekozen de weg vlak te maken. In de Romeinse tijd zal deze hoger hebben gelegen en meer bol hebben gelopen. De weg bestaat uit allerlei lagen in een bekisting. Het is een kiezelweg en laat heel goed zien dat de Limesweg er heel anders uitzag dan bijvoorbeeld de Via Appia.

Bij de Limesweg is een mini-tentoonstelling in de vorm van borden en een houten paal uit de Limesweg die in Valkenburg is opgegraven. Deze wordt binnenkort vervangen door een geconserveerde versie.


Barnstenen armbandje in het Romeins Museum.

Ratna’s favoriet: Barnstenen armbandje

Een van de lievelingsvoorwerpen van Ratna is een klein barnstenen armbandje. Vooral het mythologische verhaal dat in de oudheid is bedacht om het ontstaan van barnsteen te verklaren vindt ze heel mooi. Het is natuurlijk gewoon hars dat is versteend, maar dat wisten de Romeinen niet. Het verhaal gaat over Phaeton, de zoon van Apollo, de Zonnegod. Phaeton wil bewijzen dat hij de zoon van Apollo is door met de Zonnewagen te rijden. De zonnepaarden slaan echter op hol en de zon scheert rakelings langs de aarde waardoor de aarde dreigt te verbranden. Oppergod Jupiter grijpt in en gooit een bliksemschicht. Phaeton valt uit de wagen en sterft. Zijn halfzussen, de Heliaden treuren om zijn dood. Hun tranen vallen op de aarde en stollen tot barnsteen. En zo kunnen de mensen een stukje zonlicht als sieraad dragen.  

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A1 Wat is een gem?

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso / gemmen bij promobeeld collectie RMO

In deze zomerspecial van De Limes leeft! reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Maar wat is een gem eigenlijk? Ratna Drost van het Archeon legt het uit in deze aflevering.

Afbeelding RMO

In juni en juli ga ik op bezoek bij de twaalf locaties die deelnemen aan de serie-expositie. Ik start mijn reis in het Rijksmuseum van Oudheden om meer te leren over gesneden stenen.

RMO

Het Rijksmuseum van Oudheden heeft de grootste collectie gesneden stenen van Nederland, zo’n 6300. Het gaat om gemmen en cameeën die zijn gebruikt als talisman, zegel of amulet en afkomstig uit Egypte, het oude Nabije Oosten en de klassieke wereld. Bijna tien jaar geleden was er een tentoonstelling over deze kleine kunstwerkjes: Pracht en precisie, kleine meesterwerken in steen. De publicatie bij deze tentoonstelling is helaas uitverkocht.

Cameeën

In het museum is de tentoonstelling Cameeën, meesterwerken in miniatuur te zien. Cameeën zijn stenen met een voorstelling in verhoogd reliëf. In het Egypte van de Ptolemaeïsche vorsten (ca. 300-30 v.Chr.) werden ze op grote schaal gemaakt. De halfstenen kwamen uit gebieden als India en Sri Lanka. Door gebruik te maken van verschillend gekleurde steenlagen, bereikten de kunstenaars verrassende effecten. Ook in het Romeinse Rijk waren cameeën populair. Ze werden gebruikt als siersteen in ringen, halskettingen, broches en oorsieraden. En ze dienden als prestigieuze geschenken.

Als je door de poortjes gaat, is de tentoonstelling meteen links. Het voelt alsof je bij een juwelier of in een schatkamer bent rondloopt. De stenen zijn prachtig uitgelicht. Met een loep kun je de steen tot in detail bekijken en bij elke vitrine zijn de stenen digitaal uitvergroot. In het midden van de zaal is een groot scherm waarbij de cameeën worden gecombineerd met marmeren beelden. Zo zie je heel mooi hoe ze oorspronkelijk zijn gedragen.

Tentoonstelling Cameeën, Meesterwerken in miniatuur in het RMO

gemmen

RMO: Vondsten uit Vechten

In tegenstelling tot de cameeën zijn gemmen verdiept in de stenen gegraveerd met een techniek die intaglio wordt genoemd. In de Romeinse Keizertijd droeg iedereen een zegelring om koopcontracten, brieven en testamenten te verzegelen. Deze ringen zijn ook langs de Limes in Nederlant terug gevonden.

Op de afdeling Nederland in de Romeinse tijd zijn een aantal vitrines met gemmen, sommige exemplaren nog gevat in een ring. Ook bij de tijdelijke tentoonstelling Vondsten uit fort Vechten is een ring met gesneden steen te zien uit de collectie Wttewaall. Ze zijn natuurlijk klein en in detail lastig te zien, dus als je de gem tot in detail wilt bekijken is het aan te raden om de online collectiezoeker van het museum te raadplegen.

RMO: Nederland in de Romeinse tijd. Ringen met gesneden steen uit Vechten. De sieraden zijn in een vergaan houten kistje gevonden.

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

s2 afl 9: Miles away from home

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In het tweede deel van het interview met Marenne Zandstra gaan we dieper in op haar proefschrift Miles away from home. Om erachter te komen waar de soldaten in de 1e eeuw n.Chr. vandaan kwamen, heeft Marenne onderzoek gedaan naar drie archeologische bronnen: graffiti (ingekraste namen), militaria (uitrustingen en paardentuig) en fibulae (kledingspelden). De schriftelijke bronnen zoals inscripties en historische geschriften zijn namelijk beperkt. Haar onderzoek brengt interessante nieuwe inzichten aan het licht. In de podcast vertelt ze hierover. Tenslotte krijgen we nog iets meer te horen over de toekomstplannen van Museum Het Valkhof.

wit-op-rood-liggend.png

Met dank aan:

s2 afl 8: Romeins Nijmegen: legerplaats en stad

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

De Neder-Germaanse Limes is genomineerd als Unesco Werelderfgoed. De stad Nijmegen kent een rijke Romeinse geschiedenis en heeft dan ook meerdere plekken op de nominatielijst staan. Ik spreek hierover met Marenne Zandstra, conservator archeologie in Museum Het Valkhof. Ze vertelt over het belang van Nijmegen als legerplaats en stad. In het museum laat ze me bijzondere objecten zien waar ze in de podcast meer over vertelt.

Nijmegen was een belangrijke legerplaats. Al in 19 v.Chr. werd hier een enorm legerkamp gebouwd. Op dat moment was het doel nog om Germania te veroveren. De legioenen trekken na een paar jaar weg, al blijft er wel een commandopost. Na de Bataafse opstand wordt er 30 jaar lang nogmaals een legioen in Nijmegen geplaatst. Militair gezien is Nijmegen dus een belangrijke plek, maar we kennen het ook als de hoofdstad van de Bataven. De Romeinen bouwden Oppidum Batavorum en later ook Ulpia Noviomagus.

Meer weten?

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

s2 afl 7: Romeinen langs de Rijn

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Vanaf 1 juni 2020 is in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden de tijdelijke tentoonstelling ‘Romeinen langs de Rijn’ te zien. Ik spreek met conservator Jasper de Bruin. Hij vertelt me dat de tentoonstelling enerzijds aan de bezoekers laat zien wat er over de Romeinen bekend is. De meest recente inzichten zijn hierin meegenomen. Anderzijds wil Jasper een ander beeld van de Romeinse limes tonen. Vaak ligt de focus toch op de forten en de soldaten. Deze tentoonstelling laat zien wie er verder in en rondom de forten woonden en hoe de omgeving eruitzag. Wil je weten welke nieuwe inzichten er zijn, wat de bijzondere objecten op de tentoonstelling zijn en welke nieuwe onderzoeksprojecten het RMO gaat opstarten? Luister dan de aflevering.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

S1 afl 12: De Limes in beeld brengen, deel 2

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Als afsluiting van een mooi eerste seizoen van De Limes leeft! bezoek ik een Limeslocatie bij uitstek, namelijk de restauratiewerf van de Zwammerdamschepen in het Archeon. Ik ga in gesprek met initiatiefnemer Tom Hazenberg, die vanaf het begin bij de Limes is betrokken. Hij vertelt over de verschillende Limesopgravingen waar hij aan heeft deelgenomen. Ook deelt hij zijn ervaringen op het gebied van Limesprojecten en publieksactiviteiten die door de jaren heen zijn opgezet en die soms succesvol en soms minder succesvol zijn gebleken. In deel 2 van het interview denkt Tom na over het publieksbereik van Park Matilo en Limesbezoekerscentrum Nigrum Pullum. Wat is volgens hem de sleutel tot succes om een Limesproject te doen slagen op de lange termijn?

S1 afl 12: De Limes in beeld brengen, deel 1

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Als afsluiting van een mooi eerste seizoen van De Limes leeft! bezoek ik een Limeslocatie bij uitstek, namelijk de restauratiewerf van de Zwammerdamschepen in het Archeon. Ik ga in gesprek met initiatiefnemer Tom Hazenberg, die vanaf het begin bij de Limes is betrokken. Hij vertelt over de verschillende Limesopgravingen waar hij aan heeft deelgenomen. Ook deelt hij zijn ervaringen op het gebied van Limesprojecten en publieksactiviteiten die door de jaren heen zijn opgezet en die soms succesvol en soms minder succesvol zijn gebleken. In deel 1 van het interview vertelt Tom over zijn interesse voor archeologie , Limesopgravingen en het opzetten van blijvende plekken waar de Limes beleefd kan worden.

S1 afl 11: De Limes in Leidsche Rijn

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Vorige aflevering hebben we uitgebreid gesproken over de reconstructie van het Romeinse Schip de Meern I, dat jarenlang in Woerden voer. Deze aflevering ben ik in Castellum Hoge Woerd, de locatie waar het echte schip is te bewonderen. Erik Graafstal, gemeentelijk archeoloog van Utrecht, vertelt me wat er zo bijzonder is aan dit Romeinse schip dat er een heel museum omheen is gebouwd. Hij vertelt over de totstandkoming van Castellum Hoge Woerd en over tientallen jaren opgraven in Leidsche Rijn. Op het moment van opname was er vlak naast het Castellum nog een opgraving bezig. Deze opgraving heeft een hoop nieuwe kennis opgeleverd over de rivier die naast het Castellum liep. Speciaal voor De Limes leeft! licht Erik een tipje van de sluier op over een bijzondere ontdekking!

S1 afl 10: Stichting Romeins Schip Woerden

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Dit is aflevering 10 van De Limes leeft! en daar past een bijzonder verhaal bij. 10 jaar lang zijn Henk en Irene Vlot de drijvende kracht achter Stichting Romeins Schip Woerden geweest. Met een gedreven team vrijwilligers hebben ze met de Per Mare Ad Laurium en de Fiducia, reconstructies van de Utrechtse schepen de Meern I en de Meern VI, vele arrangementen gevaren. Groepen middelbare scholieren, historische verenigingen, gezelligheidsclubjes, families, allemaal hebben ze het verhaal over de Romeinse Limes per schip mogen ervaren. Met Henk Vlot blik ik terug op deze jaren. Helaas is er nu een eind gekomen aan de stichting en verdwijnen de schepen uit Woerden. Maar zoals Henk het mooi verwoordt: ‘Na een periode van goed pleegouderschap gaan de schepen terug naar Utrecht en dan zijn ze weer thuis.’

S1 afl 8: Dromen over DOMunder

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Theo M. A. van Wijk is initiatiefnemer van DOMunder in Utrecht. Vanaf het moment dat hij in 1985 het keldertje ontdekt waarin de noordmuur van het castellum ligt verborgen, laat het hem niet meer los. Het kost tientallen jaren om de gemeente ervan te overtuigen hoe bijzonder de plek is en wat het belang is om dit te delen met het publiek. Stapje voor stapje is het gelukt om steeds meer voor elkaar te krijgen. DOMunder 1 en 2 is slechts het begin. De droom van Theo reikt veel verder. Domplein is een plek waar alles bij elkaar komt: geschiedenis, cultuur, religie, wetenschap en democratie. Met DOMunder wil hij een plek van verbinding creëren.

DOMunder heeft op dit moment zo'n 80 vrijwilligers die bezoekers begeleiden op hun belevingstocht door de geschiedenis van het Domplein. Aangezien de meeste bezoekers niet weten waar ze zijn, is DOMunder 1 bedoeld als kennismaking met de plek. Op een interactieve manier oriënteren ze zich op waar ze zijn en wat er op deze plek is gebeurd. Dit deel is zo ontworpen dat alles mag worden aangeraakt, zodat de bezoekers er ook echt een gevoel bij krijgen. Dat geldt dus ook voor de 2000 jaar oude castellummuur die hier zichtbaar is gemaakt.

Na deze eerste kennismaking worden de bezoekers uitgenodigd om mee te gaan naar DOMunder 2. Ze krijgen een lamp mee en worden op dat moment zelf archeoloog. Vanaf dat moment mag niets meer worden aangeraakt. De mensen gaan op pad om zo hun eigen geschiedenis te ontdekken. Als oriëntatie kijken ze eerst nog een film waarin 2000 jaar geschiedenis voorbij komt. Alle bouwwerken die door de tijd heen zijn verschenen en verdwenen op het Domplein, komen voorbij. DOMunder heeft als doelstelling om ervoor zorgen dat bezoekers de waarde van de plek begrijpen en meer te weten komen over hun eigen geschiedenis.

Onderdeel van de Limes

Als je de Limes op een bijzondere manier wilt beleven, dan is DOMunder zeker een aanrader. Zo’n 5 meter onder het Domplein ligt het Romeinse castellum Traiectum. Resten van onder andere de stenen castellummuur en het hoofdgebouw van de commandant zijn te zien. Misschien nog wel spannender is dat de verschillende lagen van de eerdere houten forten zichtbaar zijn gemaakt, inclusief de brandlaag van de Bataafse opstand. Vergeet tenslotte niet boven de grond te kijken. In de straat is de volledige omvang van het fort weergegeven.

S1 afl 4: De Brittenburg, een cold case uit de archeologie

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Tom Buijtendorp is de auteur van meerdere publieksboeken op het gebied van de Romeinse tijd in de lage landen. Nu is daar het boek en de tentoonstelling over de Brittenburg, een mysterieuze ruïne die eeuwen geleden in zee is verdwenen. Onduidelijke schetsen en kaarten uit de zestiende eeuw maakten dat er vele theorieën bestonden over het oorspronkelijke bouwwerk. Het leek een onopgeloste zaak, maar Tom denkt na jarenlang onderzoek deze archeologische cold case te hebben opgelost. Tijdens het interview vertelt hij ook over zijn eerste cold case Forum Hadriani, een Romeinse stad in Voorburg, waarop hij na jarenlang onderzoek is gepromoveerd.

Elke keer als ik een presentatie van Tom bijwoon of één van zijn boeken lees, word ik meegezogen in één van zijn onderzoeken. Het is zeker een gave hoe hij steeds puzzelstukjes vrijgeeft en zo tot een conclusie of nieuw inzicht komt. Hij giet zijn onderzoek in de vorm van een reisboek en stimuleert de lezer om met het boek onder de arm de verschillende Romeinse resten te bezoeken die in zijn onderzoek een rol spelen.

Als een ware ambassadeur van ons Romeinse erfgoed oppert hij bovendien manieren om het Romeinse verleden zichtbaar te maken. Een mooi voorbeeld is zijn jarenlange onderzoek naar Forum Hadriani, een Romeinse stad bij Voorburg, waar hij als niet-archeoloog uiteindelijk op is gepromoveerd. De reconstructies van Romeinse winkels in het Archeon zijn een zichtbaar resultaat van dat onderzoek.

De Brittenburg

Misschien is het al opgevallen dat Tom Buijtendorp jarenlang onderzoek absoluut niet schuwt. Bovendien heeft hij een duidelijke voorkeur voor onopgeloste zaken. De Brittenburg spreekt tot de verbeelding, juist omdat het in zee is verdwenen. Als Zeeuwse ben ik me bewust van de strijd die we constant voeren tegen de zee. Zo is ook het land bij Colijnsplaat ooit afgebrokkeld en is de tempel van Nehalennia volledig in zee verdwenen. Bij toeval kreeg een visser in 1970 brokstukken in zijn netten. Drie jaar lang werd er onderzoek gedaan en werden er vele altaarstenen en onderdelen van de tempel opgevist.

Het onderzoek naar de Brittenburg is wat dat betreft een stuk lastiger. De ruïne is in zee verdwenen en ondertussen bedekt door een dikke laag opgespoten zand. Tom heeft daarom een andere weg bewandeld. Hij onderzocht historische bronnen en kaarten waarop ofwel de Brittenburg wordt vernoemd, ofwel Lugdunum, de Romeinse plaats waar het fort onderdeel van uitmaakte.

Tentoonstelling Katwijks Museum

Tegelijkertijd met de publicatie van het boek, verscheen in het Katwijks Museum een tentoonstelling waarin veel van de door Tom onderzochte bronnen bij elkaar te zien zijn. Zo wordt de bezoeker net als in het boek uitgenodigd om zelf op onderzoek uit te gaan en mee te kijken hoe Tom uiteindelijk tot zijn reconstructie van de Brittenburg komt. De tentoonstelling is nog t/m 25 mei te bezichtigen. Volgende week is de allerlaatste week, wacht dus niet te lang! 

Meer weten?