s2 afl 12: De limes beleven in beeld

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Kelvin Wilson is archeologisch illustrator. Hij is, in tegenstelling tot anderen in het vak, geen archeoloog, maar kunstenaar. Hij heeft indertijd de kunstacademie gedaan, omdat hij illustrator wilde worden. Hij maakt dan ook niet zozeer archeologische reconstructies, maar hij vertelt met zijn prenten verhalen. Hij zorgt ervoor dat de limes voor het grote publiek tot leven komt.

Zijn werk is al verschillende keren voorbij gekomen in mijn podcast. Zo heeft hij de omslag ontworpen van Brittenburg: verdronken hoeksteen van het Romeinse Rijk van Tom Buijtendorp en van Wee de overwonnenen van Alexander van de Bunt. Nieuw en oud werk is bovendien te bewonderen in de tentoonstelling Romeinen langs de Rijn in het Rijksmuseum van Oudheden. Zie daarvoor de aflevering met Jasper de Bruin. Luister de aflevering voor de verhalen achter deze prachtige prenten.

KELVIN WILSON-Stadsmuur Rotterdam kl.jpg

Stadsmuur Rotterdam

De allereerste tekening die Wilson maakte naar aanleiding van een archeologische vondst— toen de stadsmuur van middeleeuws Rotterdam voor de deur van zijn kunstacademie werd opgegraven.

© Kelvin Wilson

KELVIN WILSON-Zwemmende Bataaf (1e en 2e versie) kl.jpg

zwemmende bataaf

De omslagillustratie voor Alexander van de Bunt’s recent verschenen “Wee de overwonnenen”, hergebruikt in een vitrine in het RMO. Bataafse ruiters werden er om geroemd te paard, en in formatie, water over te kunnen steken.

Een redactrice bij uitgeverij Omniboek verzocht na het zien van de illustratie de kleuren ‘volwassener’ te maken, vanwege de beoogde doelgroep van het boek. De prent moet immers vooraleerst visueel overtuigen.

© Kelvin Wilson

KELVIN WILSON-Verloofde kl.jpg

verloofde

In 2003 werkte Wilson samen met TGV Teksten en Presentatie aan de tentoonstelling “Onze oude buren”. Eén van de vele prenten die hij daar voor maakte, met als inspiratie een kralenketting uit het graf van een vrouw, toonde een Bataafse soldaat die afscheid neemt van de vrouw. Later werkte hij deze prent verder uit. Het werk is exemplarisch voor zijn eigen smaak: eenvoud in vorm, diepgang in het onderliggende verhaal. Net als archeologie zelf.

© Kelvin Wilson

KELVIN WILSON-Smeltkroes kl.jpg

smeltkroes

Een winkelstraat achter de limes, vol exotische producten en kleuren. Gemaakt voor de tentoonstelling “Romeinen langs de Rijn” in het RMO.

© Kelvin Wilson

KELVIN WILSON-Moerasbrug kl.jpg

Moerasbrug

Gemaakt in samenwerking met de archeologen van de gemeente Utrecht, met uitstekend bewaarde resten als basis, koos Wilson desondanks voor een voorstelling die de feitelijke weergave ondergeschikt maakt aan de beleving. Zó voelde Nederland voor de zuid-Europese bezettingsmacht.

© Kelvin Wilson

KELVIN WILSON-Vicus.jpg

Vicus

Wilson’s eigen favoriet in zijn serie prenten over de limes is de voorstelling waarin het gevolg van keizer Hadrianus het fort Hoge Woerd verlaat. De prent visualiseert niet de details van uitrustingen en architectuur, maar staat ten dienst van de geschiedenis: op zijn legendarische tour door de noordwestelijke provincies beval de keizer ogenschijnlijk de verzakte, door overstromingen geplaagde houten grensstructuren te herbouwen in steen— met de Muur van Hadrianus als sleutelsteen. Ook het zompige Hollandse land werd verder in cultuur gebracht.

© Kelvin Wilson

s2 afl 11: Een Romeins aquaduct en steenbakkerij

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

De Neder-Germaanse Limes is genomineerd als Unesco Werelderfgoed. In deze aflevering komen twee genomineerde plekken aan bod die in de omgeving van Berg en Dal zijn te vinden. Zo is er het aquaduct, aangelegd door het Tiende legioen dat in Nijmegen was gelegerd. De inspanningen van het legioen zijn nog steeds zichtbaar in het landschap. Afgelopen mei is nog een stuk van het aquaduct teruggevonden. De ander plek ligt op de Holdeurn, waar een enorme steenbakkerij lag. Hier werd door het leger de dakpannen, tegels, buizen en potten gebakken voor de castella langs de Neder-Germaanse Limes. Ik spreek met Stephan Weiss-König, conservator Provinciaal Depot voor Bodemvondsten bij Museum het Valkhof. Zijn allereerste opgraving in Nederland was op de Holdeurn. In zijn huidige functie beheert hij de vondsten van deze en andere opgravingen die in de provincie worden gedaan.

Landschapsarcheologie

Archeologen doen onderzoek naar boompollen en graspollen die zich in de grond bevinden. Met behulp van de pollen is het mogelijk het landschap te reconstrueren. Zo kunnen ze zien of er bossen waren en op welke moment het gebied ontbost is geweest. Voor de Romeinse tijd hebben ze kunnen achterhalen dat het gebied al redelijk ontbost was en dat het na het vertrek van de Romeinen in de Middeleeuwen weer een bosrijker gebied is geworden. Nu is het ook een bebost gebied. Archeologen weten niet of het gebied in de Romeinse tijd nog verder is ontbost voor het branden van de ovens, of dat er al te weinig hout was en dat ze het hout van elders moesten aanvoeren.

Misbaksels in Museum Het Valkhof

Misbaksels in Museum Het Valkhof

Wat wel is teruggevonden, ook bij de opgraving waar Stephan aan heeft bijgedragen, zijn enorme kuilen die door de Romeinen waren uitgegraven voor de winning van klei en leem. Deze kuilen hebben ze vervolgens opgevuld met enorm veel houtskool en as, de afvalproducten die overblijven in de ovens. Wat je daarnaast vindt zijn de zogenaamde misbaksels. In een oven heb je namelijk delen waar het heter is en waar het minder heet is en dat heeft gevolgen voor het bakken van de bakstenen. Waar het te heet is, smelt het bijna en vervormt het. Waar de temperatuur te laag is worden de bakstenen niet voldoende gebakken. Ze zijn te zacht en dus ook niet te gebruiken. Dat belandt allemaal in de stortplaats en dat is teruggevonden bij de opgraving.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

s2 afl 10: Fort Vechten

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

De Neder-Germaanse Limes is genomineerd als Unesco Werelderfgoed. Een van de genomineerde plekken is Fort Vechten, dat na Nijmegen het vroegste fort in Nederland is. De locatie van Fort Vechten was zeer strategisch gekozen. Deze hooggelegen plek langs de Rijn lag vlak bij de Vecht, een rivier die verbonden was met het Flevomeer. De Romeinse vloot gebruikte deze route om via het noorden Germania binnen te vallen. Rien Polak (Radboud Universiteit) doet al bijna 40 jaar onderzoek naar de archeologie van Vechten en weet me dan ook alles te vertellen over het fort. Daarnaast is Rien nauw betrokken bij het nominatieproces als medewerker van de Nederlandse Limes Samenwerking. Hij vertelt wat het betekent als de Neder-Germaanse Limes Werelderfgoed wordt.

Breng een bezoek aan fort Vechten:

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

s2 afl 9: Miles away from home

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In het tweede deel van het interview met Marenne Zandstra gaan we dieper in op haar proefschrift Miles away from home. Om erachter te komen waar de soldaten in de 1e eeuw n.Chr. vandaan kwamen, heeft Marenne onderzoek gedaan naar drie archeologische bronnen: graffiti (ingekraste namen), militaria (uitrustingen en paardentuig) en fibulae (kledingspelden). De schriftelijke bronnen zoals inscripties en historische geschriften zijn namelijk beperkt. Haar onderzoek brengt interessante nieuwe inzichten aan het licht. In de podcast vertelt ze hierover. Tenslotte krijgen we nog iets meer te horen over de toekomstplannen van Museum Het Valkhof.

wit-op-rood-liggend.png

Met dank aan:

s2 afl 8: Romeins Nijmegen: legerplaats en stad

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

De Neder-Germaanse Limes is genomineerd als Unesco Werelderfgoed. De stad Nijmegen kent een rijke Romeinse geschiedenis en heeft dan ook meerdere plekken op de nominatielijst staan. Ik spreek hierover met Marenne Zandstra, conservator archeologie in Museum Het Valkhof. Ze vertelt over het belang van Nijmegen als legerplaats en stad. In het museum laat ze me bijzondere objecten zien waar ze in de podcast meer over vertelt.

Nijmegen was een belangrijke legerplaats. Al in 19 v.Chr. werd hier een enorm legerkamp gebouwd. Op dat moment was het doel nog om Germania te veroveren. De legioenen trekken na een paar jaar weg, al blijft er wel een commandopost. Na de Bataafse opstand wordt er 30 jaar lang nogmaals een legioen in Nijmegen geplaatst. Militair gezien is Nijmegen dus een belangrijke plek, maar we kennen het ook als de hoofdstad van de Bataven. De Romeinen bouwden Oppidum Batavorum en later ook Ulpia Noviomagus.

Meer weten?

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

s2 afl 7: Romeinen langs de Rijn

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Vanaf 1 juni 2020 is in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden de tijdelijke tentoonstelling ‘Romeinen langs de Rijn’ te zien. Ik spreek met conservator Jasper de Bruin. Hij vertelt me dat de tentoonstelling enerzijds aan de bezoekers laat zien wat er over de Romeinen bekend is. De meest recente inzichten zijn hierin meegenomen. Anderzijds wil Jasper een ander beeld van de Romeinse limes tonen. Vaak ligt de focus toch op de forten en de soldaten. Deze tentoonstelling laat zien wie er verder in en rondom de forten woonden en hoe de omgeving eruitzag. Wil je weten welke nieuwe inzichten er zijn, wat de bijzondere objecten op de tentoonstelling zijn en welke nieuwe onderzoeksprojecten het RMO gaat opstarten? Luister dan de aflevering.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

s2 afl 6: Wee de overwonnenen

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Alexander van de Bunt is archeoloog, schrijver en freelance fotograaf. Hij werkt bij Landschap Erfgoed Utrecht waar hij onder andere het meldpunt archeologie leidt. De mooiste vondsten en verhalen deelt hij als schervendokter bij Utrecht Altijd. Op dit moment is zijn eerste boek verschenen: 'Wee de overwonnenen'. Hij vertelt waarom dit boek een mooie basis is om meer over de Romeinse Limes te leren.

S2 afl 5: Van detectorvondst tot verhaal

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Rectificatie interview: Stijn Heeren werkt voor de Vrije Universiteit in Amsterdam, niet voor de Universiteit van Amsterdam.

Wil Kuijpers is sinds 1976 detectoramateur. Jarenlang zocht hij in het baggermateriaal uit de Loowaard in Gelderland naar archeologie. Honderden Romeinse vondsten kwamen naar boven. Na het registreren van alle vondsten in PAN enkele jaren geleden, is Wil een onderzoek gestart. Heeft er in de Loowaard een Romeins Castellum gestaan? In deze aflevering deelt Wil zijn onderzoeksresultaten en geeft hij een andere kijk op archeologisch onderzoek aan de hand van baggervondsten.

S2 afl 4: Wie de schoen past...

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Een echte mannenwereld, dat is het beeld dat bestaat over de Romeinse tijd in Nederland. Soldaten wonen en werken in de forten en op de wachttorens en verdedigen de grens. Maar waar zijn dan de vrouwen? Er wordt steeds vaker bewijs gevonden dat er wel degelijk vrouwen en kinderen binnen de forten woonden. Carol van Driel Murray is gespecialiseerd in leer en heeft veel onderzoek gedaan naar de vondsten binnen de forten. Een heel duidelijk bewijs zijn de vrouwen- en kinderschoenen die zijn teruggevonden. In deze podcast vertelt Carol van Driel-Murray alles over haar onderzoek naar leer. Het levert veel nieuwe kennis op, niet alleen over vrouwen en kinderen, maar ook over de soldaten. Het is duidelijk dat het huidige beeld op veel vlakken zal moeten worden bijgesteld. 

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

S2 afl 3: Een tempel in Elst

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Het maakt niet uit of je man of vrouw bent of waar je vandaan komt, geloof is iets universeels. Bovendien is het van alle tijden. In Elst is een bijzondere plek waar geloof al zeker 2000 jaar een belangrijke rol speelt. Karin Besjes en Goris Kimmel vertellen in deze podcast alles over de resten van twee Romeinse tempels die zich binnen de Grote Kerk in Elst bevinden. De verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog hebben ervoor gezorgd dat deze resten zijn teruggevonden en blootgelegd. Deze aflevering van De Limes Leeft is extra bijzonder, omdat ooggetuige Theo Martens vertelt hoe hij in 1944 als 15-jarige jongen zag dat de Grote Kerk werd beschoten en uiteindelijk meerdere dagen in brand stond. 

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

S2 afl 2: De gracht(en) van Drusus

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Een belangrijk thema voor Nederland is de strijd met het water. De Romeinen hadden hier al mee te maken. De grens van het Romeinse Rijk, de limes, bestond in het noorden onder andere uit de rivier de Rijn. De Romeinen bouwden een hele infrastructuur rondom het water en moesten dit goed onderhouden. Denk aan de dammen, kades, havenwerken en kanalen. Deze podcast gaat over het promotieonderzoek van archeoloog en bioloog Jan Verhagen naar Romeinse waterwerken in de Rijn-Maasdelta. Een belangrijk onderdeel is de ligging van de befaamde Drususgracht(en).

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

S2 afl 1: Fibula's voor mannen én vrouwen

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Romeinse kledingspelden zijn er in allerlei vormen en maten. Ze werden door mannen én vrouwen gedragen, door Romeinen en de lokale bevolking. Op deze dag, dierendag, is het leuk om een aantal van deze bijzondere fibulae in de vorm van een dier te vermelden. Langs de limes is een kikkerfibula in Woerden gevonden en een cicadefibula in Utrecht. Deze laatste is bekend dankzij het PAN-project. Het doel van dit project is om individuele vondsten bijeen te brengen in een online database, zodat ze beschikbaar zijn voor onderzoek. Stijn Heeren is coördinator van het PAN-project en is gespecialiseerd in fibulae. In deze podcast vertelt hij waarom het onderzoek naar fibulae belangrijk is en hoe het PAN-project daar een belangrijke bijdrage aan kan leveren.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland

Deze serie is tot stand gekomen dankzij Romeinse Limes Nederland