S4A7 Leiderdorps Museum

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Ten noorden van de Rijn, tegenover Castellum Matilo ligt tegenwoordig Leiderdorp. Verschillende Romeinse vondsten tonen aan dat de Romeinen ook hier aanwezig waren. Ik spreek met Bob Reidsma van het Leiderdorps Museum.

We spreken af op het kantoor van het Leiderdorps Museum. Het kantoor en het depot zijn op een andere locatie dan het museum. Op dit moment heeft het museum twee schoollokalen tot de beschikking. Het museum is al vaak verhuisd. Dit is de vijfde locatie in 34 jaar. Na een kijkje in het depot rijden we naar het museum.

Tijdelijke tentoonstellingen

Naast de vaste tentoonstelling over de geschiedenis van Leiderdorp is een gedeelte van het museum ingericht voor tijdelijke tentoonstellingen. Op dit moment is er een tentoonstelling over de winkeltjes in het oude Leiderdorp van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Het is een onderwerp dat veel oudere bewoners trekt en veel verhalen oplevert.

Het museum staat open voor nieuwe invalshoeken. Hiervoor is een tentoonstelling opgezet met een Leiderdorpse keramiste. De keramiste had een podium om haar werk te tonen. Voor het museum betekende het een heel ander onderwerp met een hele andere doelgroep die nu ook het museum hebben gezien. De vrijwilligers doen hun best een zo breed mogelijke doelgroep aan te spreken. De basisscholen zijn na de Coronatijd helaas niet teruggekeerd en het blijkt heel lastig om daar verandering in te brengen.  De doelgroepen daartussen ziet het museum bijna niet. Via de website en Social Media probeert het museum ook hen te interesseren voor de toch hele rijke geschiedenis van Leiderdorp.

De verborgen schat onder het gemeentehuis

Ondanks dat we ons hier boven de Romeinse grens bevinden, zijn er een aantal bijzondere vondsten gedaan die erop lijken te wijzen dat de Romeinen hier soms langer verbleven. Zo is er bij het archeologisch onderzoek voorafgaan aan de bouw van het gemeentehuis een bronzen schaaltje gevonden. Bronzen vaatwerk is bij de Romeinen een luxeproduct en niet iets wat je per ongeluk verliest. Wie was de eigenaar en waarom is het schaaltje in de grond terecht gekomen? Het museum toont dit bijzondere schaaltje, als bruikleen van het Archeologisch Depot Zuid-Holland waarmee het museum een goede samenwerking heeft.

Artikel Leiderdorps Dagblad

Gemmen

In het Leiderdorps Museum zijn twee gemmen te zien, die elders op locatie niet kunnen worden getoond. Het gaat om een paarse gem met twee paarden die drinken uit een trog. De informatie over deze gem is bij Mooi Matilo te zien. De rode gem met een gevleugelde Victoria ben ik eerder tegengekomen bij de Hortus Populus. Het Leiderdorps Museum heeft een hele mooie manier gevonden om de gemmen goed te kunnen bekijken, namelijk door middel van twee vergrootglazen met verlichting.

Toekomst

Bob deelt zijn plannen voor de toekomst. Hij wil de Romeinse vitrine uitbreiden. Tot voor kort waren hier slechts wat scherven te zien, afbeeldingen en kaartjes. Er moeten meer voorwerpen in de vitrine komen. Romeins materiaal is er genoeg. Bij de opgraving in 2003 uit de Merovingische en Karolingische tijd zijn heel veel Romeinse dakpannen en bakstenen gevonden die van Castellum Matilo komen. Die stenen werden gebruikt om de oevers van de Leitha te versterken en grappig genoeg niet voor de bouw van woningen. De woningen werden van hout en riet gemaakt, afgesmeerd met klei wat in voldoende mate aanwezig was. De daken waren van riet en dat kwam uit het hoogveen.

De Limes houdt niet op bij de Rijn of de grens. De Romeinen hadden contacten met de overkant en misschien verbleven ze op sommige plekken. Het is mooi dat het Leiderdorps Museum, dat ook aan de overkant ligt, deze verbinding laat zien met de Limes.

Meer weten?

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland

S4A2 Museumpark Archeon

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. In Museumpark Archeon spreek ik met Ratna Drost. Ze vertelt op welke manieren je de Romeinse tijd kunt beleven in het park en museum, wat haar lievelingsplekje in het park is, haar favoriete voorwerpen in het museum en natuurlijk over de gem.

Reconstructie Limesweg en Mijlpaal uit Wateringse Veld.
Grappig detail: In Museumpark Archeon is Albaniana, het Romeinse Castellum in Alphen ad Rijn toegevoegd.

een stukje limesweg

Tussen de tempel en het badhuis is een stukje Limesweg gereconstrueerd. Vanwege de toegankelijkheid van het park is ervoor gekozen de weg vlak te maken. In de Romeinse tijd zal deze hoger hebben gelegen en meer bol hebben gelopen. De weg bestaat uit allerlei lagen in een bekisting. Het is een kiezelweg en laat heel goed zien dat de Limesweg er heel anders uitzag dan bijvoorbeeld de Via Appia.

Bij de Limesweg is een mini-tentoonstelling in de vorm van borden en een houten paal uit de Limesweg die in Valkenburg is opgegraven. Deze wordt binnenkort vervangen door een geconserveerde versie.


Barnstenen armbandje in het Romeins Museum.

Ratna’s favoriet: Barnstenen armbandje

Een van de lievelingsvoorwerpen van Ratna is een klein barnstenen armbandje. Vooral het mythologische verhaal dat in de oudheid is bedacht om het ontstaan van barnsteen te verklaren vindt ze heel mooi. Het is natuurlijk gewoon hars dat is versteend, maar dat wisten de Romeinen niet. Het verhaal gaat over Phaeton, de zoon van Apollo, de Zonnegod. Phaeton wil bewijzen dat hij de zoon van Apollo is door met de Zonnewagen te rijden. De zonnepaarden slaan echter op hol en de zon scheert rakelings langs de aarde waardoor de aarde dreigt te verbranden. Oppergod Jupiter grijpt in en gooit een bliksemschicht. Phaeton valt uit de wagen en sterft. Zijn halfzussen, de Heliaden treuren om zijn dood. Hun tranen vallen op de aarde en stollen tot barnsteen. En zo kunnen de mensen een stukje zonlicht als sieraad dragen.  

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

s2 afl 7: Romeinen langs de Rijn

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Vanaf 1 juni 2020 is in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden de tijdelijke tentoonstelling ‘Romeinen langs de Rijn’ te zien. Ik spreek met conservator Jasper de Bruin. Hij vertelt me dat de tentoonstelling enerzijds aan de bezoekers laat zien wat er over de Romeinen bekend is. De meest recente inzichten zijn hierin meegenomen. Anderzijds wil Jasper een ander beeld van de Romeinse limes tonen. Vaak ligt de focus toch op de forten en de soldaten. Deze tentoonstelling laat zien wie er verder in en rondom de forten woonden en hoe de omgeving eruitzag. Wil je weten welke nieuwe inzichten er zijn, wat de bijzondere objecten op de tentoonstelling zijn en welke nieuwe onderzoeksprojecten het RMO gaat opstarten? Luister dan de aflevering.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

Deze serie is tot stand gekomen dankzij de Nederlandse Limes Samenwerking.

S1 afl 11: De Limes in Leidsche Rijn

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Vorige aflevering hebben we uitgebreid gesproken over de reconstructie van het Romeinse Schip de Meern I, dat jarenlang in Woerden voer. Deze aflevering ben ik in Castellum Hoge Woerd, de locatie waar het echte schip is te bewonderen. Erik Graafstal, gemeentelijk archeoloog van Utrecht, vertelt me wat er zo bijzonder is aan dit Romeinse schip dat er een heel museum omheen is gebouwd. Hij vertelt over de totstandkoming van Castellum Hoge Woerd en over tientallen jaren opgraven in Leidsche Rijn. Op het moment van opname was er vlak naast het Castellum nog een opgraving bezig. Deze opgraving heeft een hoop nieuwe kennis opgeleverd over de rivier die naast het Castellum liep. Speciaal voor De Limes leeft! licht Erik een tipje van de sluier op over een bijzondere ontdekking!

S1 afl 8: Dromen over DOMunder

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Theo M. A. van Wijk is initiatiefnemer van DOMunder in Utrecht. Vanaf het moment dat hij in 1985 het keldertje ontdekt waarin de noordmuur van het castellum ligt verborgen, laat het hem niet meer los. Het kost tientallen jaren om de gemeente ervan te overtuigen hoe bijzonder de plek is en wat het belang is om dit te delen met het publiek. Stapje voor stapje is het gelukt om steeds meer voor elkaar te krijgen. DOMunder 1 en 2 is slechts het begin. De droom van Theo reikt veel verder. Domplein is een plek waar alles bij elkaar komt: geschiedenis, cultuur, religie, wetenschap en democratie. Met DOMunder wil hij een plek van verbinding creëren.

DOMunder heeft op dit moment zo'n 80 vrijwilligers die bezoekers begeleiden op hun belevingstocht door de geschiedenis van het Domplein. Aangezien de meeste bezoekers niet weten waar ze zijn, is DOMunder 1 bedoeld als kennismaking met de plek. Op een interactieve manier oriënteren ze zich op waar ze zijn en wat er op deze plek is gebeurd. Dit deel is zo ontworpen dat alles mag worden aangeraakt, zodat de bezoekers er ook echt een gevoel bij krijgen. Dat geldt dus ook voor de 2000 jaar oude castellummuur die hier zichtbaar is gemaakt.

Na deze eerste kennismaking worden de bezoekers uitgenodigd om mee te gaan naar DOMunder 2. Ze krijgen een lamp mee en worden op dat moment zelf archeoloog. Vanaf dat moment mag niets meer worden aangeraakt. De mensen gaan op pad om zo hun eigen geschiedenis te ontdekken. Als oriëntatie kijken ze eerst nog een film waarin 2000 jaar geschiedenis voorbij komt. Alle bouwwerken die door de tijd heen zijn verschenen en verdwenen op het Domplein, komen voorbij. DOMunder heeft als doelstelling om ervoor zorgen dat bezoekers de waarde van de plek begrijpen en meer te weten komen over hun eigen geschiedenis.

Onderdeel van de Limes

Als je de Limes op een bijzondere manier wilt beleven, dan is DOMunder zeker een aanrader. Zo’n 5 meter onder het Domplein ligt het Romeinse castellum Traiectum. Resten van onder andere de stenen castellummuur en het hoofdgebouw van de commandant zijn te zien. Misschien nog wel spannender is dat de verschillende lagen van de eerdere houten forten zichtbaar zijn gemaakt, inclusief de brandlaag van de Bataafse opstand. Vergeet tenslotte niet boven de grond te kijken. In de straat is de volledige omvang van het fort weergegeven.