S4A7 Leiderdorps Museum

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Ten noorden van de Rijn, tegenover Castellum Matilo ligt tegenwoordig Leiderdorp. Verschillende Romeinse vondsten tonen aan dat de Romeinen ook hier aanwezig waren. Ik spreek met Bob Reidsma van het Leiderdorps Museum.

We spreken af op het kantoor van het Leiderdorps Museum. Het kantoor en het depot zijn op een andere locatie dan het museum. Op dit moment heeft het museum twee schoollokalen tot de beschikking. Het museum is al vaak verhuisd. Dit is de vijfde locatie in 34 jaar. Na een kijkje in het depot rijden we naar het museum.

Tijdelijke tentoonstellingen

Naast de vaste tentoonstelling over de geschiedenis van Leiderdorp is een gedeelte van het museum ingericht voor tijdelijke tentoonstellingen. Op dit moment is er een tentoonstelling over de winkeltjes in het oude Leiderdorp van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Het is een onderwerp dat veel oudere bewoners trekt en veel verhalen oplevert.

Het museum staat open voor nieuwe invalshoeken. Hiervoor is een tentoonstelling opgezet met een Leiderdorpse keramiste. De keramiste had een podium om haar werk te tonen. Voor het museum betekende het een heel ander onderwerp met een hele andere doelgroep die nu ook het museum hebben gezien. De vrijwilligers doen hun best een zo breed mogelijke doelgroep aan te spreken. De basisscholen zijn na de Coronatijd helaas niet teruggekeerd en het blijkt heel lastig om daar verandering in te brengen.  De doelgroepen daartussen ziet het museum bijna niet. Via de website en Social Media probeert het museum ook hen te interesseren voor de toch hele rijke geschiedenis van Leiderdorp.

De verborgen schat onder het gemeentehuis

Ondanks dat we ons hier boven de Romeinse grens bevinden, zijn er een aantal bijzondere vondsten gedaan die erop lijken te wijzen dat de Romeinen hier soms langer verbleven. Zo is er bij het archeologisch onderzoek voorafgaan aan de bouw van het gemeentehuis een bronzen schaaltje gevonden. Bronzen vaatwerk is bij de Romeinen een luxeproduct en niet iets wat je per ongeluk verliest. Wie was de eigenaar en waarom is het schaaltje in de grond terecht gekomen? Het museum toont dit bijzondere schaaltje, als bruikleen van het Archeologisch Depot Zuid-Holland waarmee het museum een goede samenwerking heeft.

Artikel Leiderdorps Dagblad

Gemmen

In het Leiderdorps Museum zijn twee gemmen te zien, die elders op locatie niet kunnen worden getoond. Het gaat om een paarse gem met twee paarden die drinken uit een trog. De informatie over deze gem is bij Mooi Matilo te zien. De rode gem met een gevleugelde Victoria ben ik eerder tegengekomen bij de Hortus Populus. Het Leiderdorps Museum heeft een hele mooie manier gevonden om de gemmen goed te kunnen bekijken, namelijk door middel van twee vergrootglazen met verlichting.

Toekomst

Bob deelt zijn plannen voor de toekomst. Hij wil de Romeinse vitrine uitbreiden. Tot voor kort waren hier slechts wat scherven te zien, afbeeldingen en kaartjes. Er moeten meer voorwerpen in de vitrine komen. Romeins materiaal is er genoeg. Bij de opgraving in 2003 uit de Merovingische en Karolingische tijd zijn heel veel Romeinse dakpannen en bakstenen gevonden die van Castellum Matilo komen. Die stenen werden gebruikt om de oevers van de Leitha te versterken en grappig genoeg niet voor de bouw van woningen. De woningen werden van hout en riet gemaakt, afgesmeerd met klei wat in voldoende mate aanwezig was. De daken waren van riet en dat kwam uit het hoogveen.

De Limes houdt niet op bij de Rijn of de grens. De Romeinen hadden contacten met de overkant en misschien verbleven ze op sommige plekken. Het is mooi dat het Leiderdorps Museum, dat ook aan de overkant ligt, deze verbinding laat zien met de Limes.

Meer weten?

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland

S4A3 Huygens Museum

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Om de Rijn met de Maas te verbinden, hebben de Romeinen het kanaal van Corbulo gegraven vanaf Castellum Matilo bij Leiden tot aan het huidige Naaldwijk. Ongeveer halverwege het kanaal, bij het huidige Voorburg, bouwen de Romeinen een hoofdstad voor de Cananefaten: Forum Hadriani. In het Huygens Museum, locatie Notarishuis, is een gloednieuwe tentoonstelling over deze stad ingericht door directeur Tim Zeedijk. Een mooi moment om met hem te spreken.

Huygens Museum: Locatie Notarishuis

Het Huygens Museum bestaat uit twee locaties. De locatie waar ik vandaag ben is bij velen misschien beter bekend als Museum Swaensteyn. Tegenwoordig is dit het Huygens Museum locatie Notarishuis.
Binnen het museum is een tentoonstellingsvleugel gebouwd waar de tentoonstelling over Forum Hadriani is te zien. Het museum toont de geschiedenis van de gemeente Leidschendam-Voorburg van de Romeinen tot de twintigste eeuw. Een wens van Tim is om het in de toekomst door te trekken naar de eenentwintigste eeuw.

Op dit moment is de tijdelijke tentoonstelling ‘Aan tafel met prinses Marianne’ te zien. Deze prinses en dochter van koning Willem I, zette haar overspelige Pruisische prins aan de kant en ging er vandoor met de koetsier. Ze had een buitenplaats in Voorburg. De Prinses Mariannelaan en het Marianneviaduct herinneren aan deze beroemde bewoonster van Voorburg.

In de hal is er aandacht voor twee twintigste eeuwse beeldhouwers, namelijk Albert Termote en Marian Gobius. Marian had haar eigen kunstklas in Voorburg. In die tijd was nog het motto op school: ‘ Jongens kleien, meisjes breien’ . Marian Gobius vond dat onzin en zij had daarom een gemengde kunstklas.

Huygens museum: locatie hofwijck

Huygens Museum locatie Hofwijck is de buitenplaats die Constantijn Huygens liet bouwen. Hij was dichter en secretaris van twee prinsen van Oranje. Een van zijn zoons is de wetenschapper Christiaan Huygens. De tuin van deze twee heren is ook te bezichtigen. Het is een van de oudste zeventiende-eeuwse tuinen die helemaal is gereconstrueerd.

De nieuwe Romeinenzaal

De oude Romeinenzaal was boven in het museum en slechts een kwart van de oppervlakte die de tentoonstelling nu heeft. Het was een uitdaging om met een groep kinderen op zaal aan de slag te gaan. Nu is er een speciaal kindergedeelte waar de klas kan gaan zitten. De rondleider kan het verhaal vertellen met behulp van replica’s, zodat de kinderen actief aan de slag kunnen gaan. Ze kunnen kleding en helmen passen. Vervolgens kunnen ze in het andere gedeelte de echte vondsten bekijken.

Er zijn drie introductieteksten. Veel mensen weten niet wat de Romeinse Limes is, dus dit wordt eerst uitgelegd. Vervolgens wordt er ingezoomd op Forum Hadriani, een Romeinse stad met haven. De stad is op deze plek ontstaan, vanwege het Kanaal van Corbulo, dat is het derde onderwerp van de tentoonstelling. Verder zijn er veel gebruiksvoorwerpen van de bewoners te zien, van Cananefaats aardewerk tot het typische Romeinse terra sigillata.

Waterput

Een echt topstuk is een waterput die bestaat uit twee verwrongen houten wagenwielen van een Romeinse transportwagen. In de Romeinse tijd zijn ze versleten en vervolgens hergebruikt om een waterput te stutten. Er is een beschoeiing rond geslagen. De put heeft altijd onder water gestaan en is daardoor heel goed bewaard gebleven. In 2005 is deze teruggevonden.

Gera

Een bijzonder object is het gipsen afgietsel van een skelet dat in de stad is gevonden. Er is een gezichtsreconstructie gemaakt en ze heeft de naam Gera gekregen. Het skelet is door de bekende professor Reuvens gevonden. Hij was de eerste hoogleraar archeologie ter wereld. Reuvens concludeerde dat het mogelijk een Cananefaatse vrouw is geweest, omdat Romeinen hun doden nooit binnen de stadsmuren zouden begraven. Op de visualisatie van Forum Hadriani, gemaakt door Bob Brobbel, zijn de Romeinse graven langs de wegen die de stad uitlopen te zien. Deze zijn echter nog niet teruggevonden. Het gaat dus om een interpretatie. Het echte skelet is helaas verloren gegaan. DNA-onderzoek om de achtergrond van de jonge vrouw te achterhalen zal dus helaas niet gaan. In de vroege twintigste eeuw is er echter een afgietsel gemaakt voor het Musee d’Histoire Naturelle in Parijs. Begin eenentwintigste eeuw heeft dit museum gevraagd om een kopie van de kopie te maken. Deze is nu in het museum te zien.

Wil je meer weten over Forum Hadriani? Luister dan de aflevering met Tom Buijtendorp.

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A1 Wat is een gem?

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso / gemmen bij promobeeld collectie RMO

In deze zomerspecial van De Limes leeft! reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Maar wat is een gem eigenlijk? Ratna Drost van het Archeon legt het uit in deze aflevering.

Afbeelding RMO

In juni en juli ga ik op bezoek bij de twaalf locaties die deelnemen aan de serie-expositie. Ik start mijn reis in het Rijksmuseum van Oudheden om meer te leren over gesneden stenen.

RMO

Het Rijksmuseum van Oudheden heeft de grootste collectie gesneden stenen van Nederland, zo’n 6300. Het gaat om gemmen en cameeën die zijn gebruikt als talisman, zegel of amulet en afkomstig uit Egypte, het oude Nabije Oosten en de klassieke wereld. Bijna tien jaar geleden was er een tentoonstelling over deze kleine kunstwerkjes: Pracht en precisie, kleine meesterwerken in steen. De publicatie bij deze tentoonstelling is helaas uitverkocht.

Cameeën

In het museum is de tentoonstelling Cameeën, meesterwerken in miniatuur te zien. Cameeën zijn stenen met een voorstelling in verhoogd reliëf. In het Egypte van de Ptolemaeïsche vorsten (ca. 300-30 v.Chr.) werden ze op grote schaal gemaakt. De halfstenen kwamen uit gebieden als India en Sri Lanka. Door gebruik te maken van verschillend gekleurde steenlagen, bereikten de kunstenaars verrassende effecten. Ook in het Romeinse Rijk waren cameeën populair. Ze werden gebruikt als siersteen in ringen, halskettingen, broches en oorsieraden. En ze dienden als prestigieuze geschenken.

Als je door de poortjes gaat, is de tentoonstelling meteen links. Het voelt alsof je bij een juwelier of in een schatkamer bent rondloopt. De stenen zijn prachtig uitgelicht. Met een loep kun je de steen tot in detail bekijken en bij elke vitrine zijn de stenen digitaal uitvergroot. In het midden van de zaal is een groot scherm waarbij de cameeën worden gecombineerd met marmeren beelden. Zo zie je heel mooi hoe ze oorspronkelijk zijn gedragen.

Tentoonstelling Cameeën, Meesterwerken in miniatuur in het RMO

gemmen

RMO: Vondsten uit Vechten

In tegenstelling tot de cameeën zijn gemmen verdiept in de stenen gegraveerd met een techniek die intaglio wordt genoemd. In de Romeinse Keizertijd droeg iedereen een zegelring om koopcontracten, brieven en testamenten te verzegelen. Deze ringen zijn ook langs de Limes in Nederlant terug gevonden.

Op de afdeling Nederland in de Romeinse tijd zijn een aantal vitrines met gemmen, sommige exemplaren nog gevat in een ring. Ook bij de tijdelijke tentoonstelling Vondsten uit fort Vechten is een ring met gesneden steen te zien uit de collectie Wttewaall. Ze zijn natuurlijk klein en in detail lastig te zien, dus als je de gem tot in detail wilt bekijken is het aan te raden om de online collectiezoeker van het museum te raadplegen.

RMO: Nederland in de Romeinse tijd. Ringen met gesneden steen uit Vechten. De sieraden zijn in een vergaan houten kistje gevonden.

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.