S4A2 Museumpark Archeon

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. In Museumpark Archeon spreek ik met Ratna Drost. Ze vertelt op welke manieren je de Romeinse tijd kunt beleven in het park en museum, wat haar lievelingsplekje in het park is, haar favoriete voorwerpen in het museum en natuurlijk over de gem.

Reconstructie Limesweg en Mijlpaal uit Wateringse Veld.
Grappig detail: In Museumpark Archeon is Albaniana, het Romeinse Castellum in Alphen ad Rijn toegevoegd.

een stukje limesweg

Tussen de tempel en het badhuis is een stukje Limesweg gereconstrueerd. Vanwege de toegankelijkheid van het park is ervoor gekozen de weg vlak te maken. In de Romeinse tijd zal deze hoger hebben gelegen en meer bol hebben gelopen. De weg bestaat uit allerlei lagen in een bekisting. Het is een kiezelweg en laat heel goed zien dat de Limesweg er heel anders uitzag dan bijvoorbeeld de Via Appia.

Bij de Limesweg is een mini-tentoonstelling in de vorm van borden en een houten paal uit de Limesweg die in Valkenburg is opgegraven. Deze wordt binnenkort vervangen door een geconserveerde versie.


Barnstenen armbandje in het Romeins Museum.

Ratna’s favoriet: Barnstenen armbandje

Een van de lievelingsvoorwerpen van Ratna is een klein barnstenen armbandje. Vooral het mythologische verhaal dat in de oudheid is bedacht om het ontstaan van barnsteen te verklaren vindt ze heel mooi. Het is natuurlijk gewoon hars dat is versteend, maar dat wisten de Romeinen niet. Het verhaal gaat over Phaeton, de zoon van Apollo, de Zonnegod. Phaeton wil bewijzen dat hij de zoon van Apollo is door met de Zonnewagen te rijden. De zonnepaarden slaan echter op hol en de zon scheert rakelings langs de aarde waardoor de aarde dreigt te verbranden. Oppergod Jupiter grijpt in en gooit een bliksemschicht. Phaeton valt uit de wagen en sterft. Zijn halfzussen, de Heliaden treuren om zijn dood. Hun tranen vallen op de aarde en stollen tot barnsteen. En zo kunnen de mensen een stukje zonlicht als sieraad dragen.  

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S3 AFL10: Romeinse vondsten in Hazerswoude

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Na de aflevering over de Romeinse forten in de gemeente Alphen aan den Rijn, is er in deze aflevering aandacht voor recente vondsten binnen de gemeente. In Hazerswoude wordt het woningbouwproject Westvaartpark gerealiseerd. Vooronderzoek leverde weinig op, maar ondertussen maken bijzondere Romeinse vondsten duidelijk dat op deze locatie langs de limesweg iets meer aan de hand was. Maar wat? Ik spreek met archeoloog Wilfried Hessing van Vestigia, die het archeologische onderzoek van de afgelopen jaren heeft begeleid.

Waar ligt de opgravingslocatie?
De locatie in Hazerswoude-Rijndijk bevindt zich hemelsbreed precies op de helft tussen castellum Albaniana in Alphen aan den Rijn en castellum Matilo in Leiden. En juist op deze locatie is de eerste mijlpaal gevonden die langs de limesweg in Nederland stond. Een bijzondere vondst die ook landelijk in het nieuws kwam. En dat is niet het enige. De vele Romeinse en tevens militaire vondsten maken duidelijk dat de Romeinen hier niet alleen aan de weg werkten, maar ook verbleven. Heeft hier een wachtpost gestaan, een herberg of een wegtempeltje? Bewijs voor een bouwwerk zijn tot dusver nog niet aangetroffen. En de vraag is of dat nog gaat gebeuren. Luister naar de podcast om alles over het onderzoek te horen.

Landschappelijke ligging van het nieuwbouwplan Westvaartpark ten westen van Hazerswoude-Rijndijk. De Romeinse limesweg en opgravingslocaties. (beeld: Vestigia)

Wat is de limesweg?
In de Romeinse tijd was de rivier de Rijn de noordgrens van het Romeinse Rijk. Om de forten en wachttorens die langs deze grens werden gebouwd te verbinden werd de limesweg aangelegd. In Hazerswoude is deze limesweg aangetroffen. Het was een soort rijksweg die was bedoeld om troepenverplaatsingen langs de grens snel en effectief te laten verlopen. Dankzij deze weg was het mogelijk om minder troepen in de forten te stationeren, omdat ze zich toch snel konden verplaatsen als het nodig was. Verschillende keizers zoals Trajanus en Hadrianus waren bezig met invallen in het Donaugebied in het midden van de tweede eeuw. In ons gebied was het op dat moment rustiger en door te zorgen voor een goede infrastructuur kon de grens met minder troepen worden verdedigd.

Dwarsdoorsnede limesweg in Hazerswoude. Links het restant van een eiken paal die deel uitmaakte van de dubbele rij om het weglichaam vast te zetten. (foto: Vestigia)

Hadrianus heeft heel erg geïnvesteerd in de verbetering en het onderhoud van de limesweg. In een paar jaar tijd is er enorm aan deze weg getimmerd. Het gaat om honderdduizenden houten palen. Er is een soort dijk opgeworpen waarover de weg is aangelegd. De laatste decennia zijn met name ten westen van Utrecht steeds meer stukjes weg teruggevonden in allerlei opgravingen en nu dus ook in Hazerswoude. Aan de noordkant van het plangebied vlak achter de huidige Rijndijk is de Hadrianusweg aangetroffen met de bekende houten palen waarmee een dijkje werd vastgezet. Die houten palen dateren allemaal uit de winter van 124/125. Dat komt overeen met vergelijkbare vondsten in Leidsche Rijn Utrecht en in Valkenburg bij Katwijk. Hoe meer je opgraaft en vindt langs de limesweg, des te duidelijker het wordt dat dit een groot project moet zijn geweest.

Het bijzondere van de opgravingslocatie in Hazerswoude is dat de Romeinen te maken hebben met een zijriviertje waar ze overheen moeten. Bovendien hebben ze daar veel overlast gehad van overstromingen en dat is duidelijk te zien aan alle houten vondsten. Elke keer moest de weg weer opgebouwd en afgebroken worden. Dat verklaart waarom er in allerlei geulen en geultjes houten beschoeiingen, damwandjes en brugconstructies zijn aangelegd. Daar worden nu steeds stukjes van opgegraven.

Leren schoen met uniek sierlijk spijkerpatroon eerste helft 3e eeuw (foto: Vestigia)

Bijzondere vondsten
In totaal zijn er tussen de 40.000 en 50.000 Romeinse vondsten gedaan in Hazerswoude. In de podcast vertelt Wilfried over twee bijzondere vondsten: een Romeinse mijlpaal en een houten plankje oftewel een tabula ansata. Maar er is nog veel meer gevonden, waaronder veel militaire vondsten. Denk hierbij aan stukjes metalen uitrustingsstukken, grote sierschijven of eremedailles. Maar ook een aantal leren schoenen, waarvan 1 met een heel bijzonder spijkerpatroon (zie foto).

Kleine loden zegeltjes
Een andere bijzondere vondst zijn kleine loden zegeltjes die gestempeld waren en waar tekst op staat. Ook deze zijn in Nederland nauwelijks bekend. Eentje is in Velsen gevonden in een vrij vroege periode. Dit soort loden zegeltjes kennen we alleen uit het gebied van de muur van Hadrianus en in het oosten langs de Donau in Roemenië. We weten niet precies waarvoor ze dienden. De idee is dat ze kunnen worden vergeleken met de middeleeuwse lakenloodjes, die aan grote lappen stof werden gehangen om aan te geven dat de belasting betaald was of ze geen belasting hoefden te betalen. Deze zegels werden wellicht ook aan voorraden gehangen van bijvoorbeeld de militaire gouverneur die langs de Romeinse grens allerlei voorraden had voor noodgevallen. Als die spullen dan verplaatst werden was het duidelijk dat ze van de keizer waren en niet aangeslagen konden worden voor de belasting, In de Romeinse tijd werd namelijk al tol en belasting geheven Daar zouden de loden zegeltjes voor gebruikt kunnen zijn. De vraag is natuurlijk waarom ze juist in Hazerswoude zijn terechtgekomen? Misschien zijn er allerlei spullen naar deze plek vervoerd onder militaire leiding om bijvoorbeeld reparaties aan te brengen aan de Romeinse weg en de brug die er misschien gestaan heeft. Wellicht moesten ze daarvoor de noodvoorraden gebruiken. Het maakt allemaal duidelijk dat er hier iets meer aan de hand is geweest dan alleen een weg. De Romeinen waren hier overduidelijk aanwezig en hoge Romeinen lijken te hebben ingegrepen. Dat maakt dat deze locatie zoveel aandacht krijgt.

Meer weten?

Deze aflevering is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van het Erfgoedfonds van de gemeente Alphen aan den Rijn.

s3 afl 6: Wandelen langs de limes

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Marten Jesse Pot is archeoloog en werkt als communicatieadviseur bij de faculteit Archeologie in Leiden. In zijn vrije tijd maakt hij graag lange afstandswandelingen. Tijdens zijn wandelingen langs de Neder-Germaanse Limes in Nederland heeft hij samen met zijn broer een vlog gemaakt. Op een humoristische manier neemt hij de kijker mee langs de limes en vertelt onderweg verschillende wetenswaardigheden over de Romeinen in Nederland.

Boottochten

Marten Jesse is gids bij het Romeinse vaararrangement in Leiden. Van mei t/m september is er normaal gesproken elke twee weken een tocht. Deze start in Leiden centrum, maakt een tussenstop in het Romeinse park Matilo en in Leiderdorp voor een lunch. Daarna vaart de boot terug naar Leiden centrum. Niet alleen kom je alles te weten over de Romeinse tijd, je krijgt ook echte Romeinse vondsten in handen. Dichterbij de geschiedenis kun je niet komen! Klik hier voor meer informatie.

Vloggen en bloggen

S1 afl 11: De Limes in Leidsche Rijn

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

Vorige aflevering hebben we uitgebreid gesproken over de reconstructie van het Romeinse Schip de Meern I, dat jarenlang in Woerden voer. Deze aflevering ben ik in Castellum Hoge Woerd, de locatie waar het echte schip is te bewonderen. Erik Graafstal, gemeentelijk archeoloog van Utrecht, vertelt me wat er zo bijzonder is aan dit Romeinse schip dat er een heel museum omheen is gebouwd. Hij vertelt over de totstandkoming van Castellum Hoge Woerd en over tientallen jaren opgraven in Leidsche Rijn. Op het moment van opname was er vlak naast het Castellum nog een opgraving bezig. Deze opgraving heeft een hoop nieuwe kennis opgeleverd over de rivier die naast het Castellum liep. Speciaal voor De Limes leeft! licht Erik een tipje van de sluier op over een bijzondere ontdekking!