Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso
In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Als afsluiting van deze bijzondere serie spreek ik met de bedenkers en makers van de tentoonstelling Tom Hazenberg en Patricia Pol. Deze tentoonstelling is het startpunt van een groter project om de tentoonstelling verder langs de Limes te brengen en onderzoek te doen naar de betekenis van gemmen langs de Limes.
Gemmen in de serie expositie
Zegelring Mars, Huygens Museum
Waar komen de gemmen vandaan? De kern van het project is dat gemmen meer zijn dan alleen een mooi object. Het gaat om de context waarin ze zijn ontdekt en welk verhaal dat vertelt. Daarom was het uitgangspunt dat elke unit zijn eigen gem presenteert. Op sommige locaties lukt dat heel goed. Forum Hadriani in Voorburg heeft een mooie collectie en een bijzondere geschiedenis. Er is een grote opgraving geweest van de haven. Daar is een hele mooie Mars gevonden. Forum Hadriani was natuurlijk de hoofdstad van de Cananefaten en een grote havenplaats. Het zou mooi zijn als bij toekomstig onderzoek blijkt dat het een wat ander karakter heeft dan een civiel gebied of een militair gebied.
In Valkenburg zijn zo’n twintig gemmen gevonden. Daarvan hangen er zes in het Torenmuseum, een deel in ringen gevat. Een is er daarvan uitgelicht als focusgem, namelijk Silvanus met snoeimes. In Leiden Roomburg bij Castellum Matilo zijn een stuk of twaalf gemmen gevonden in het Kanaal van Corbulo.
Zegelring offerende vrouw Pleisterplaats Albaniana
In het centrum van Alphen aan den Rijn zijn ook een aantal gemmen gevonden. Het mooie daar is dat de focusgem uit een zone net buiten het castellum komt, waar ook de Venus van Alphen is ontdekt. Op de gem staat bovendien een offerende vrouw. De vraag is dan ook of er iets meer aan de hand is geweest op deze locatie, zoals een tempeltje.
In Zwammerdam zijn drie gemmen ontdekt bij de opgraving van Haalebos. Deze waren niet beschikbaar voor de expositie. Het leuke is dat er nu een gem is geleend van een detectoramateur. Dankzij het project heeft bovendien iemand zich gemeld die op het terrein van Ipse de Bruggen een gem heeft gevonden. Die was nog niet bekend en is nu aan de collectie toegevoegd.
Zegelring zittend persoon Historisch Museum Hazerswoude
In Hazerswoude zijn twee gemmen ontdekt tijdens de opgraving van Vestigia. Een detectorzoeker heeft een gem gevonden in Hazerswoude en die is bij de opening van de tentoonstelling gepresenteerd.
Bodegraven en Leiderdorp zijn voorzien door gemmen van andere locaties. Ook in Katwijk is er helaas geen gem bekend. Hier ligt een gem uit het nabijgelegen Valkenburg.
In Nigrum Pullum, Hortus Populus en Groene Harthuys Bodegraven, zijn gemmen te zien uit de grote collectie gemmen die in de geluidswal van de N11 zijn ontdekt. Deze komen feitelijk uit de oeverzone van de Rijn bij Alphen aan den Rijn. In 20023/2004 is het zand daar gestort. Op deze plek zijn honderden Romeinse vondsten gedaan, die door detectorzoekers zijn gered. Zij hebben zelf voor een publicatie van de vondsten gezorgd en hebben bij dit project ook hun bijdrage verleend. Zij hebben hun gemmen uitgeleend voor de expositie.
Gemmen langs de Limes
Deze serie-expositie is zoals gezegd het startpunt van een groter project. Allereerst is het de bedoeling dat de expositie wordt herhaald in de provincie Utrecht en Gelderland en misschien zelfs in het Duitse gedeelte van de Neder-Germaanse Limes. Bij de expositie hoort een oproep aan detectorzoekers en amateurarcheologen om hun gemmen aan te melden voor de database, als het kan met de vindplaats. In Zuid-Holland is er een viertal nieuwe gemmen aangemeld. Een aantal van deze gemmen zijn zelfs te zien in de huidige expositie. De database is bedoeld als basis voor verder onderzoek naar de betekenis van de gemmen.
Onderzoek gemmen
In Zuid-Holland zijn er zo’n tachtig gemmen bekend in de context van de Limes en het Kanaal van Corbulo. Bij een aantal opgravingen zijn de gemmen gepubliceerd, zoals bijvoorbeeld bij Valkenburg Marktveld. Er is echter nog weinig betekenis aan gegeven. Het is de bedoeling dat archeologen samen met classici naar de database gaan kijken om te kijken welke nieuwe verhalen de database onthult. Dit als toevoeging op het verhaal van de Romeinen langs de Limes. Bij een groot deel van de gemmen in Zuid-Holland is de context bekend en kunnen ze redelijk worden gedateerd. Door te kijken naar materiaal is het wellicht mogelijk om herkomstgebieden of handel in beeld te brengen. Er zijn een heleboel vragen te bedenken bij het onderzoek naar gemmen. Wie maken de gemmen en gebeurt het in opdracht of kiest men uit een vast aanbod? Nemen soldaten ze mee ergens vandaan of kunnen ze de gemmen lokaal op de markt kopen? Zeker in combinatie met de inhoudelijke verhalen en de betekenis van de gemmen en ringen, is de hoop om de handel, transport en aan de andere kant het geestelijk leven van de bewoners langs de Limes in beeld te brengen.
Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.