S5A2 Een soldatenbarak op de Hortus Populus

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In Bodegraven, aan de rand van een nieuwbouwwijk, ligt de Hortus Populus. Dit is een Romeinse pluk- en oogsttuin waar duurzaam leven wordt gepromoot. Om een plek te creëren voor vrijwilligers en het organiseren van workshops, is ervoor gekozen om een Romeinse soldatenbarak te bouwen. In het centrum van Bodegraven heeft namelijk een Romeins Castellum gestaan. Alleen de hoofdpoort is terug gevonden. Ik spreek architect Gert Jacob de Graaf, de initiatiefnemer van de bouw.

Hortus Populus

Gelegen aan een nieuwbouwwijk die nog vol in ontwikkeling is, ontmoet ik architect Gert Jacob de Graaf. Op de Hortus Populus, een Romeinse pluk- en oogsttuin heeft hij de afgelopen jaren samen met andere vrijwilligers een Romeinse Soldatenbarak, de Cohortus, gebouwd. Er is een contubernium voor acht soldaten nagebouwd die bestaat uit een slaapvertrek of papilio met daaraan vast de arma of wapenkamer. Zeker als re-enactors aanwezig zijn, kunnen bezoekers daar beleven hoe het voor de hulptroepen was om te leven in het fort. Het overige deel ter grootte van nog drie contubernia is ingericht als workshopruimte en plek voor de vrijwilligers van de Hortus.

Archeologiedagen

De archeologiedagen zijn net achter de rug en er zijn een aantal leuke workshops geweest, zoals een Romeinse kookworkshop. Gert Jacob en de vrijwilligers van de Hortus vinden de betrokkenheid bij de buurt heel belangrijk. Tijdens de archeologiedagen zijn daarom Romeinse soldaten door de nieuwbouwwijk getrokken om bewoners naar de Hortus Populus te lokken voor leuke activiteiten. De Hortus Populus heeft als doel om ervoor te zorgen dat de buurtbewoners lokaal hun groenten kopen, in plaats van bij de supermarkt waar het vaak een hele reis heeft afgelegd. Mensen kunnen een abonnement nemen en wekelijks hun portie groente en fruit halen, of een bos bloemen snijden.

Foto: Mijn DMA

Workshop Tunica maken

Foto: Gert Jacob de Graaf

Zelf heb ik meegedaan aan de workshop Romeinse tunica maken. Gert Jacob is samen met zijn vrouw en Wilma Domburg aanwezig om waar nodig instructies te geven en te helpen. Gert Jacob is van te voren naar de markt geweest om verschillende gekleurde linnen lappen te kopen. Dat is de stof die de Romeinen gebruiken voor de tunica. In de oogsttuin ligt op dat moment vlas te drogen, de grondstof voor linnen. Gert-Jacob legt uit hoe ze van vlas uiteindelijk linnen maken.

Ik kies voor een bordeaux rode lap die goed bij me kleurt. De Romeinse dames zullen hier vast ook op hebben gelet. Met een instructieblad gaan we stap voor stap meten, knippen en naaien. We mogen allemaal onze eigen ‘touch’ aan de tunica geven. Dat doen we voornamelijk met de mouwen. Met een beetje hulp van de naaimachine en wat vaardige naaisters, is er na 2,5 uur toch een mooi resultaat.

Foto: Gerg Jacob de Graaf

Deze aflevering is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie Zuid-Holland.

S4A8 Groene Harthuys Bodegraven

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Na mijn bezoek aan de Hortus Populus in Bodegraven, ben ik nu in het centrum, waar het poortgebouw van een castellum is gevonden dat slechts kort zou hebben bestaan. In het Groene Harthuys spreek ik met John de Vries van de Historische Kring Bodegraven.

Romeinse vondsten bodegraven

John is een actieve vrijwilliger met een groot hart voor de Romeinse Limes. Ik sprak hem een aantal jaar geleden bij de Limestentoonstelling in Nigrum Pullum, waar hij op dinsdag vrijwilliger is. Daarnaast is hij vrijwilliger bij Operatie Zwammerdamschepen in Museumpark Archeon. Nu tref ik hem in zijn woonplaats Bodegraven. John neemt me mee door het centrum en laat me zien waar ze de Romeinen weer zichtbaar hebben gemaakt in het straatbeeld. Een aantal jaar geleden heeft hij bovendien een informatiebord gemaakt, zodat inwoners en bezoekers op het Romeinse verleden worden gewezen.

Vervolgens toont John me de locaties waar Romeinse vondsten zijn gedaan. We bezoeken de plek waar het poortgebouw is aangetroffen in 1995. Hier ligt nu een parkeerplaats. Dankzij deze vondst is de grootte van het oorspronkelijke fort goed in te schatten. Het gaat volgens John om eenzelfde afmeting als het fort in Zwammerdam. Tijdens de opgraving is een houten paal gedateerd op 61 na Christus. Archeoloog Julia Chorus, die zich heeft gespecialiseerd in de houten fasen van de castella, vermoedt dat het om een reparatiepaal van het fort gaat. Het fort zou van vroeger kunnen dateren, meer in de lijn van de omliggende forten. Volgend jaar is het dertig jaar geleden dat de het poortgebouw is gevonden. Een mooi moment om een heropgraving te doen, om nogmaals palen te kunnen dateren.

Volgens de informatie zoals die nu bekend is, zou het fort namelijk slechts acht jaar hebben bestaan, totdat het in 69 na Christus net als de andere forten in brand is gegaan tijdens de Bataafse opstand. Waarom het fort niet is herbouwd blijft de vraag. Misschien was de locatie toch niet geschikt, was er veel wateroverlast en zijn de resten van het fort verspoeld.

Locatie poortgebouw

eerste vondsten

Op de locatie van de huidige Albert Heijn stond vroeger een Katholieke jongensschool. Hier heeft amateurarcheoloog Kees Beunder, die John ook wel de nestor van de Bodegraafse archeologie noemt, in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw al veel Romeins aardewerk gevonden. Ook trof hij een zwarte laag aan, waarschijnlijk de brandlaag uit 69. Beunder is degene die heeft gesuggereerd dat er in Bodegraven ook een Romeins fort heeft gelegen. Bij werkzaamheden aan de riolering in de jaren zeventig aan de Oud-Bodegraafseweg zou Beunder houten eiken palen hebben gezien waarbij hij dacht aan damwandconstructie. De palen zijn echter nooit uitgegraven of gedateerd dus daar zal helaas geen duidelijkheid over komen.

In 1996 is er veel verspoeld hout teruggevonden op de locatie van de Albert Heijn. Sommige archeologen denken aan een legerbarak. Er is namelijk een zwarte plaat teruggevonden die zou kunnen wijzen op een open haard. De laatste visie is echter een fabrica of werkplaats, omdat de plaat te groot zou zijn voor in een soldatenbarak.

Tijdens de opgravingen in de jaren negentig is verder versierd pleisterwerk aangetroffen. Dit zou volgens John kunnen wijzen op een badhuis of herberg. Dit zou logisch zijn aangezien er zoveel losse vondsten zijn gedaan die dateren na 69.

Hopelijk is de opgraving volgend jaar succesvol en wordt er meer duidelijk over de leeftijd van het Romeinse fort in Bodegraven. Helemaal mooi zou zijn als in de toekomst nog andere resten van het fort naar boven komen.

Meer weten?

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.

S4A5 Ipse de Bruggen en Hortus Populus

Muziek podcast: Jessica Polak en Renadi Santoso

In deze zomerspecial van 'De Limes leeft!' reis ik langs de Limes in Zuid-Holland. Ik bezoek de locaties van de serie-expositie 'Goden, Gemmen en Geluk'. Dit keer bezoek ik twee maatschappelijk betrokken organisaties. Allereerst Ipse de Bruggen in Zwammerdam, een zorginstelling op de locatie van castellum Nigrum Pullum en de beroemde Zwammerdamschepen. Hier spreek ik met Leen van Zwieten. Vervolgens bezoek ik de Hortus Populus in Bodegraven, een Romeinse pluk- en oogsttuin waar een Romeinse barak is gebouwd door architect Gert Jacob de Graaf samen met andere vrijwilligers.

Ipse de bruggen

Vijf jaar geleden bezocht ik voor het eerst de vindplek van de beroemde Zwammerdamschepen en castellum Nigrum Pullum. Ik werd toen rondgeleid door de enthousiaste vrijwilliger John de Vries die ik deze zomerserie nog zal spreken in Bodegraven. Ik bekeek toen het terrein waar het castellum onder de grond ligt en hoorde meer over de permanente Limestentoonstelling in Grandcafé De Haven. Lees de blog hier.

Dit keer kom ik vanwege de gemmententoonstelling, maar ook om meer te weten te komen over de zorginstelling Ipse de Bruggen en wat zij doen met deze bijzondere Romeinse locatie waarop ze wonen. Ik heb afgesproken met Leen van Zwieten, zelfbenoemd programmamaker voor de Limes. Ik val meteen met mijn neus in de boter, want er is nog een kleine opgraving bezig op het terrein. We spreken kort met archeoloog Wouter Groenendijk over de gevonden grachten en mogen een paar leuke vondsten bekijken.

Overal waar we komen wordt Leen enthousiast begroet en maken we een praatje. Er worden over en weer grappen gemaakt en er wordt een beetje geplaagd. De liefde en zorg voor de bewoners spat ervan af bij Leen. Ook als hij vertelt over Ipse de Bruggen en hoe hij projecten rondom de Romeinse Limes organiseert in samenwerking met de clienten, begint hij vanzelf te stralen. Het is een prachtig voorbeeld hoe de Romeinse tijd opnieuw betekenis kan krijgen in de huidige tijd. Na de zomerspecial komt er nog een uitgebreide podcast over Ipse de Bruggen met Leen van Zwieten. Houd de socials in de gaten.

Meer weten

hortus populus

Na een lekkere en heel betaalbare lunch bij Grandcafé De Haven waar de Limestentoonstelling over Nigrum Pullum en de Gemmententoonstelling is te zien, ga ik op weg naar Bodegraven. Gelegen aan een nieuwbouwwijk die nog vol in ontwikkeling is, ontmoet ik architect Gert Jacob de Graaf. Op de Hortus Populus, een Romeinse pluk- en oogsttuin heeft hij de afgelopen jaren samen met andere vrijwilligers een Romeinse Soldatenbarak, de Cohortus, gebouwd. Er is een contubernium voor acht soldaten nagebouwd die bestaat uit een slaapvertrek of papilio met daaraan vast de arma of wapenkamer. Zeker als re-enactors aanwezig zijn, kunnen bezoekers daar beleven hoe het voor de hulptroepen was om te leven in het fort. Het overige deel ter grootte van nog drie contubernia is ingericht als workshopruimte en plek voor de vrijwilligers van de Hortus.


De archeologiedagen zijn net achter de rug en er zijn een aantal leuke workshops geweest, zoals een Romeinse kookworkshop.

Gert Jacob en de vrijwilligers van de Hortus vinden de betrokkenheid bij de buurt heel belangrijk. Tijdens de archeologiedagen zijn daarom Romeinse soldaten door de nieuwbouwwijk getrokken om bewoners naar de Hortus Populus te lokken voor leuke activiteiten. De Hortus Populus heeft als doel om ervoor te zorgen dat de buurtbewoners lokaal hun groenten kopen, in plaats van bij de supermarkt waar het vaak een hele reis heeft afgelegd. Mensen kunnen een abonnement nemen en wekelijks hun portie groente en fruit halen, of een bos bloemen snijden.

De Hortus Populus is geen museum. Daarom is het niet mogelijk om een echte gem tentoon te stellen. De tentoonstelling bestaat dan ook uit twee borden met foto’s en uitleg. Gert Jacob heeft zelf het tweede bord erbij gemaakt. In de barak zijn wel een aantal echte Romeinse vondsten te zien die zijn gevonden in Bodegraven. En in tegenstelling tot in een museum, mag je deze wel gewoon vasthouden en bekijken. Dichter bij de Romeinen kun je niet komen! Na de zomerspecial komt er nog een uitgebreide podcast over de Hortus Populus met Gert Jacob de Graaf. Houd de socials in de gaten.

Meer weten:

Deze zomerserie is tot stand gekomen dankzij een bijdrage van de Provincie
Zuid-Holland.