Archeon — De Limes leeft

Afgelopen weken heb ik twee boeiende lezingen bezocht. Op 5 juni was ik in het Archeon voor de lezing Terug naar de thermen, gegeven door conservator Karen Jeneson (Thermenmuseum Heerlen). Op 18 juni was ik in Castellum Hoge Woerd voor de lezing Expeditie over de Maas, gegeven door archeoloog Nils Kerkhoven. Twee lezingen gehouden langs de Limes, maar niet specifiek over de Limes. In deze blog vertel ik meer over het Thermenmuseum.

Het Thermenmuseum tijdens mijn bezoek in 2010

In het Archeon staat een reconstructie van het badhuis dat in Heerlen is teruggevonden. Voor de echte resten kun je het Thermenmuseum bezoeken. Dit museum bestaat al sinds 1977. Volgens Karen Jeneson was het dan ook hoog tijd voor een grondige restauratie. Het museum heeft van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed toestemming gekregen om het badhuis grotendeels terug te brengen naar de staat waarin het in 1941 is gevonden. Ook zijn een aantal delen gereconstrueerd zoals het er in de Romeinse tijd moet hebben uitgezien. Vanaf maart 2018 is het resultaat te bewonderen.

Maquette badhuis zoals ook te zien in Archeon (foto 2010)

Tegelijkertijd is het museum in 2016 begonnen met een grootschalig onderzoek naar alle vondsten en sporen. Veel van de opgravingen in de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw bleken nog niet uitgewerkt. Een heel team van internationale specialisten is ingezet en dit jaar zullen alle resultaten worden gebundeld. Dat dit zal leiden tot hele nieuwe inzichten werd tijdens de lezing al duidelijk. Zo is het maar de vraag of de reconstructie van het badhuis nog wel klopt. Het is afwachten tot de publicatie van het onderzoek om te zien tot welke bijzondere nieuwe inzichten het museum is gekomen.

Waarom staat er een Romeins badhuis in Heerlen?

Tijdens de lezing legt Karen Jeneson uit waarom Heerlen zo'n welvarende plek was, dat er een publiek badhuis werd gebouwd. Ze toont een landschapskaart waarop te zien is dat in Nederland alleen Zuid-Limburg uit lössgrond bestaat. Dit is een zeer vruchtbaar landschap waar in de Romeinse tijd al veel graan werd verbouwd. Het graan was onder andere bestemd voor de soldaten langs de Limes. Dit landschap wordt ook wel villalandschap genoemd. Grootgrondbezitters waren zo welvarend dat ze grote huizen lieten bouwen. In Zuid-Limburg stonden Romeinse villa’s in bijvoorbeeld Voerendaal en Simpelveld.

Mijlpalen die ooit langs de Via Belgica stonden (foto 2010)

Door dit vruchtbare gebied lag de Via Belgica. Deze Romeinse weg liep van Boulogne sur Mer aan de Atlantische kust naar Keulen aan de Rijn. In Nederland liep deze weg van Maastricht tot Rimburg. Er is een mooie website over de Via Belgica in Nederland die ook mobiel is te bekijken. Een interessante route die zeker op mijn lijst staat om een keer te bezoeken. In Heerlen, oftewel Coriovallum, lag een belangrijk kruispunt. De Via Belgica kruist hier met een andere Romeinse weg die van Xanten via Aken naar Trier liep. Dit kruispunt van twee belangrijke hoofdwegen in het noorden van het Romeinse Rijk, hebben ervoor gezorgd dat Coriovallum kon uitgroeien tot een welvarend stadje.

Bronnen

Een blog geïnspireerd op het thema van de Romeinenweek

Volgende week begint de Romeinenweek. Er is een gratis magazine met interessante artikelen over het thema van dit jaar: Waar zijn de vrouwen?. De komende weken zal ik blogs schrijven geïnspireerd op de verhalen in dit tijdschrift.

Ik begin met een blog dat aansluit bij het artikel over menggodinnen, waar een foto van een altaarsteen voor Nehalennia meteen in het oog springt. Nu heb ik in de pilotaflevering van De Limes leeft! verteld over mijn logo met op de voorgrond een tempel voor Nehalennia. De godin zelf is echter ook aanwezig in mijn badkamer. Niet als altaarsteen, maar als terracotta cultusbeeldje staat ze afgebeeld in een nis.

Wie was Nehalennia?

Nehalennia was een inheemse godin die ook door de Romeinen werd vereerd. Haar tempels lagen bij Colijnsplaat en Domburg aan de monding van de Oosterschelde. Vanaf hier staken handelaren de Noordzee over naar Britannia (Engeland). Ze offerden aan Nehalennia om zeker te zijn van een behouden vaart. Als dank schonken ze haar altaarstenen.

Een groot deel van de altaarstenen kun je terugvinden in het Rijksmuseum van Oudheden. De godin is heel herkenbaar. Ze draagt een kort schoudermanteltje dat misschien door lokale vrouwen werd gedragen. Ze wordt afgebeeld met een mand appels en een hond. Meestal zit ze op een troon, maar soms is er een directe verwijzing naar haar rol als beschermster van de scheepvaart. Dan staat ze met één voet op de boeg van een schip. Zo heb ik haar laten afbeelden in mijn badkamer.

Waarom Nehalennia?

Nehalennia herinnert me aan waar ik ben geboren. Ze komt dan wel van 'de overkant', maar haar Zeeuwse identiteit en haar band met de zee is duidelijk. Zelf kom ik uit Zeeuws-Vlaanderen en ben ik opgegroeid in de omgeving van de Westerschelde. Mijn vader en broer zijn sportvissers en hebben een visboot. Ik vind het fijn om mee het water op te gaan en een rondje te varen. Maar dan wel met mooi weer en rustig water. Paul Louis Kalishoek (de schilder van mijn badkamer) heeft de boot van mijn familie nageschilderd. Hij woont zelf ook bij de kust en heeft jarenlang de golven geobserveerd. De foto van de boot is gemaakt op een zonnige dag, maar op het schilderij is het noodweer.

De visboot van mijn vader en broer op de Westerschelde. Schildering door P.L. Kalishoek | Fantastic Visions

Wie is Paul Louis Kalishoek?

Ik heb het werk van Paul voor het eerst gezien in het Archeon. Daar werkte ik regelmatig in het Romeinse badhuis en was het niet moeilijk me in andere tijden te wanen. Op het moment dat ik had besloten om een Romeinse badkamer te laten bouwen, heb ik zijn website Fantastic Visions opgezocht. Ik was al snel overtuigd. De manier waarop hij illusies creëert vind ik heel bijzonder. Je kijkt niet naar een plat beeld, maar ziet alles in 3D. In mijn badkamer kijk ik door een venster naar de buitenwereld en Nehalennia staat in een nis.

Paul heeft veel tijd doorgebracht in Italië, waardoor hij veel Romeinse resten in het echt heeft gezien. Vooral de bouwkunst fascineert hem en dat heeft hij dan ook grondig bestudeerd. Daarnaast brengt hij veel tijd door in de natuur. Hij vertelde me dat goede verhoudingen slechts de basis vormen. De details moeten kloppen. Bij een Romeins tafereel horen Romeinse lijsten en randen. Hij ziet het als uitdaging om in welke ruimte dan ook een sfeer en een illusie te scheppen. Mijn opdracht vond hij interessant, omdat achter elk element een verhaal zat. Zo ging het voor hem leven.

Speciale aflevering De Limes leeft! in het kader van de Romeinenweek

RomeinenNu, de organisatie van de Romeinenweek, heeft me gevraagd om een special te maken die aansluit bij het thema Waar zijn de vrouwen?. Daarom sprak ik met een echte Romeinse dame. Ratna Drost brengt het grootste gedeelte van haar tijd door in de Romeinse tijd. Zij heeft zich gespecialiseerd op het gebied van historische kleding. Ze doet archeologisch en historisch onderzoek en vervolgens maakt en test ze de kleding. Ze werkt als Briseis (haar Romeinse personage) in het Archeon en vervult daar verschillende rollen. Zo heb ik haar jaren geleden leren kennen. Ik herinner me nog goed hoe we in de rol van priesteres de tempelceremonie uitvoerden. Zij kon dat als ze wilde volledig in het Latijn. Samen met de bezoekers brachten we offers aan godin Nehalennia. En zo is de cirkel weer rond.

De Romeinenweek vindt plaats van 4 t/m 12 mei. De officiële opening is een dag eerder. Aan het begin van de Romeinenweek zal ik de special met Ratna Drost online zetten.

Meer weten over de Romeinenweek?