Blog: Liefdesrelaties langs de Limes en hoogstaande haarmode

Voor deze tweede blog in het kader van de Romeinenweek zijn we in het Allard Pierson in Amsterdam, waar ik al 10 jaar als rondleider werkzaam ben. Op de afdeling Van Rome tot Romeins springt een dame met een bijzonder kapsel meteen in het oog. Tegenover haar staat een gedenkteken met inscriptie. Hier geen portret, maar wel een naam: Louba.

Een belangrijke bron van kennis voor de Romeinse tijd zijn begraafplaatsen. Grafmonumenten zijn vaak bewaard gebleven en geven een kijkje in het leven van Romeinse vrouwen. Zo ook in het Allard Pierson.

Verschillende grafmonumenten in het Allard Pierson. Links de grafsteen voor Louba, één van de sleutelstukken op de afdeling Van Rome tot Romeins.

Verschillende grafmonumenten in het Allard Pierson. Links de grafsteen voor Louba, één van de sleutelstukken op de afdeling Van Rome tot Romeins.

Een gedenkteken voor een geliefde

De Limes was een militaire zone. In een fort leefden honderden soldaten bij elkaar. Het is niet zo moeilijk om je voor te stellen dat er dan wel eens liefdesrelaties ontstaan met dames uit de directe omgeving van het fort. Op de Romeinse afdeling hebben we hier een mooi voorbeeld van. Het gaat om een grafsteen met inscriptie (bruikleen RMO). Deze is gevonden bij Novaesium (het huidige Neuss in Duitsland), een legerkampement langs de Limes. De Latijnse tekst is als volgt vertaald:

"Louba, de dochter van Gastinasus, uit Ubië ligt hier begraven,
Quintus Cornelius, de zoon van Quintus, van de stam Galeria, voor zijn vrouw."

Quintus Cornelius was als Romeins soldaat waarschijnlijk gelegerd in Novaesium. Hij behoorde tot de eerste generatie militairen afkomstig uit het middellandse zeegebied die aan de Rijn gelegerd werden in de strijd tegen de Germanen. Quintus wijdde in de eerste helft van de eerste eeuw na Christus deze steen aan zijn vrouw Louba. Haar naam betekent 'geliefde' in het Germaans. Ze behoorde tot de lokale bevolking, de Ubiërs. Deze grafsteen laat mooi zien hoe langs de grens van het Romeinse Rijk de liefde opbloeide tussen een man en een vrouw uit twee verschillende culturen. Romeinse soldaten mochten tijdens hun diensttijd niet trouwen. Misschien had hij zijn diensttijd er al op zitten. Het is ook mogelijk dat ze een buitenechtelijke relatie hadden. In ieder geval beschouwde Quintus Louba als zijn vrouw.

Wil je meer weten over het liefdesleven van soldaten? Lees dan ook het verhaal van de Bataafse Mattua in de galerij van vrouwen op de website van de Romeinenweek.

Haarmode voor hoogstaande vrouwen

Bij mijn rondleidingen over de Romeinse afdeling neem ik altijd een bijzondere dame mee in mijn verhaal. Ze leefde aan het eind van de eerste eeuw na Christus ten tijde van de Flavische keizers (een rijke Romeinse familie die van 69 tot 96 aan de macht was). Dat weten we dankzij haar geweldige kapsel. De keizerin bepaalde namelijk de haarmode. Ze werd op munten afgebeeld die zich door het rijk verspreidden. De rijke dames, zoals de hier afgebeelde jongedame, wilden uiteraard volgens de laatste mode gekapt gaan en volgden de trends.

Grafbeeld op de afdeling Van Rome tot Romeins in het Allard Pierson.

Grafbeeld op de afdeling Van Rome tot Romeins in het Allard Pierson.

Het Flavische kapsel

Hoe maakten ze dit kapsel? Er werd een scheiding overdwars gemaakt, waarbij het haar aan de voorkant werd gekruld tot een hoge krullenkrans. Deze moest de draagster langer doen lijken. Het haar aan de achterkant werd gevlochten en in een knot bijeengebonden. Lang niet alle dames hadden het lange dikke haar dat nodig was voor zo'n kapsel. Haarstukken, pruiken en valse vlechten waren heel gewoon.

Los haar staat voor losbandigheid

Deze dame kwam ik tegen in de Glyptotheek München (2017).

Deze dame kwam ik tegen in de Glyptotheek München (2017).

Als liefhebber van los haar moet ik er niet aan denken dat iemand uren aan mijn kapsel bezig is. Stel je voor dat de krultang te heet is (een reële angst in die tijd) of dat je lekker door je haar wilt woelen. Dat kan niet, want elk onderdeel werd met naald en draad vastgezet. Had ik in de Romeinse tijd geleefd, dan was ik er trouwens niet onderuit gekomen. Losse haren wezen op losbandigheid. Als nette getrouwde vrouw zou ik mijn haar wel moeten opsteken. In ieder geval was mijn kapsel waarschijnlijk een stuk minder ingewikkeld, want ik was vast niet rijk genoeg voor mijn eigen ornatrix (kapster).

Wil je meer weten over de kapsels in de Romeinse tijd? Lees dan ook de column van Rosa Houkers en Dorothee Olthof. Of bekijk het boek van Dorothee Olthof en Martine Teunissen: Beauty & Fashion, de laatste trends uit het Oude Rome, Sidestone Press.

Literatuur:

  • Hupperetz, W. & B.F. van Oppen (2014). Een gedenkteken voor een geliefde. In  Hupperetz, W. (red.) Van Rome naar Romeins (p. 111). Zwolle: WBOOKS

  • Beek, R. van & G. Jurriaans-Helle (2016). Een overleden dame met een bijzonder kapsel. Allard Pierson Mededelingen, 113 - 2016, 10-13.

Vind je de Romeinen interessant? Luister dan ook mijn podcast De Limes leeft!
Je kunt je abonneren via iTunes of me volgen op Facebook @delimesleeft

Blog: Nehalennia, een Zeeuwse godin

tijdschrift Romeinenweek 2019

Een blog geïnspireerd op het thema van de Romeinenweek

Volgende week begint de Romeinenweek. Er is een gratis magazine met interessante artikelen over het thema van dit jaar: Waar zijn de vrouwen?. De komende weken zal ik blogs schrijven geïnspireerd op de verhalen in dit tijdschrift.

Ik begin met een blog dat aansluit bij het artikel over menggodinnen, waar een foto van een altaarsteen voor Nehalennia meteen in het oog springt. Nu heb ik in de pilotaflevering  van De Limes leeft! verteld over mijn logo met op de voorgrond een tempel voor Nehalennia. De godin zelf is echter ook aanwezig in mijn badkamer. Niet als altaarsteen, maar als terracotta cultusbeeldje staat ze afgebeeld in een nis.  

artikel menggodinnen.JPG

Wie was Nehalennia?

Nehalennia was een inheemse godin die ook door de Romeinen werd vereerd. Haar tempels lagen bij Colijnsplaat en Domburg aan de monding van de Oosterschelde. Vanaf hier staken handelaren de Noordzee over naar Britannia (Engeland). Ze offerden aan Nehalennia om zeker te zijn van een behouden vaart. Als dank schonken ze haar altaarstenen.

Een groot deel van de altaarstenen kun je terugvinden in het Rijksmuseum van Oudheden. De godin is heel herkenbaar. Ze draagt een kort schoudermanteltje dat misschien door lokale vrouwen werd gedragen. Ze wordt afgebeeld met een mand appels en een hond. Meestal zit ze op een troon, maar soms is er een directe verwijzing naar haar rol als beschermster van de scheepvaart. Dan staat ze met één voet op de boeg van een schip. Zo heb ik haar laten afbeelden in mijn badkamer.

Waarom Nehalennia?

Nehalennia herinnert me aan waar ik ben geboren. Ze komt dan wel van 'de overkant', maar haar Zeeuwse identiteit en haar band met de zee is duidelijk. Zelf kom ik uit Zeeuws-Vlaanderen en ben ik opgegroeid in de omgeving van de Westerschelde. Mijn vader en broer zijn sportvissers en hebben een visboot. Ik vind het fijn om mee het water op te gaan en een rondje te varen. Maar dan wel met mooi weer en rustig water. Paul Louis Kalishoek (de schilder van mijn badkamer) heeft de boot van mijn familie nageschilderd. Hij woont zelf ook bij de kust en heeft jarenlang de golven geobserveerd. De foto van de boot is gemaakt op een zonnige dag, maar op het schilderij is het noodweer. 

De visboot van mijn vader en broer op de Westerschelde. Schildering door P.L. Kalishoek | Fantastic Visions

De visboot van mijn vader en broer op de Westerschelde. Schildering door P.L. Kalishoek | Fantastic Visions

Wie is Paul Louis Kalishoek?

Ik heb het werk van Paul voor het eerst gezien in het Archeon. Daar werkte ik regelmatig in het Romeinse badhuis en was het niet moeilijk me in andere tijden te wanen. Op het moment dat ik had besloten om een Romeinse badkamer te laten bouwen, heb ik zijn website Fantastic Visions opgezocht. Ik was al snel overtuigd. De manier waarop hij illusies creëert vind ik heel bijzonder. Je kijkt niet naar een plat beeld, maar ziet alles in 3D. In mijn badkamer kijk ik door een venster naar de buitenwereld en Nehalennia staat in een nis.

Paul heeft veel tijd doorgebracht in Italië, waardoor hij veel Romeinse resten in het echt heeft gezien. Vooral de bouwkunst fascineert hem en dat heeft hij dan ook grondig bestudeerd. Daarnaast brengt hij veel tijd door in de natuur. Hij vertelde me dat goede verhoudingen slechts de basis vormen. De details moeten kloppen. Bij een Romeins tafereel horen Romeinse lijsten en randen. Hij ziet het als uitdaging om in welke ruimte dan ook een sfeer en een illusie te scheppen. Mijn opdracht vond hij interessant, omdat achter elk element een verhaal zat. Zo ging het voor hem leven.

Nehalennia in het Archeon, 2011

Nehalennia in het Archeon, 2011

Speciale aflevering De Limes leeft! in het kader van de Romeinenweek

RomeinenNu, de organisatie van de Romeinenweek, heeft me gevraagd om een special te maken die aansluit bij het thema Waar zijn de vrouwen?. Daarom sprak ik met een echte Romeinse dame. Ratna Drost brengt het grootste gedeelte van haar tijd door in de Romeinse tijd. Zij heeft zich gespecialiseerd op het gebied van historische kleding. Ze doet archeologisch en historisch onderzoek en vervolgens maakt en test ze de kleding. Ze werkt als Briseis (haar Romeinse personage) in het Archeon en vervult daar verschillende rollen. Zo heb ik haar jaren geleden leren kennen. Ik herinner me nog goed hoe we in de rol van priesteres de tempelceremonie uitvoerden. Zij kon dat als ze wilde volledig in het Latijn. Samen met de bezoekers brachten we offers aan godin Nehalennia. En zo is de cirkel weer rond. 

De Romeinenweek vindt plaats van 4 t/m 12 mei. De officiële opening is een dag eerder. Aan het begin van de Romeinenweek zal ik de special met Ratna Drost online zetten.

Meer weten over de Romeinenweek?